نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، بخش علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد،
2 دانشیار بخش علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
3 کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، بخش علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The prevalence of coronavirus, the restrictions imposed, the closure of educational institutions, the unknown and cognitive ambiguities of this virus, and the resulting mortality rate caused high anxiety in individuals. This study aimed to provide a model for the relationship between mindfulness and corona anxiety mediated by self-compassion and to determine the model's fit based on experimental data. The method of the present study was descriptive-correlational. Three hundred and eighty undergraduate students of Yazd University (193 girls and 187 boys) were selected via available sampling method. The participants answered to the online questionnaires. They included Mindfulness, Self-Compassion, and Corona Anxiety. The data were analyzed using structural equation modeling. The results showed the hypothetical model fitted the experimental data. Mindfulness had a significant direct effect on corona anxiety. Also, the direct effect of self-compassion on corona anxiety was significant. In addition, mindfulness indirectly affected corona anxiety through the mediating variable of self-compassion
Introduction*
Anxiety is one of the most important effects of the coronavirus epidemic. Corona anxiety is the anxiety caused by being infected with the coronavirus, often due to anonymity and ambiguity (Alipour et al., 2020). Its consequences can lead to significant psychological stress. In addition, it may adversely affect students' learning and mental health (AlRabiaah et al., 2020). Given the prevalence of corona heart disease, fear of disease, and fear of death along with the disturbance of daily activities, attention to psychological variables in dealing with corona anxiety is essential. Therefore, self-compassion can be associated with corona anxiety as one of the psychological factors (Chitsazi et al., 2021).
Self-compassion allows people to have a broad perspective on their problems, to consider life challenges and personal failures as part of their lives, to relate more to others in times of suffering instead of feeling isolated, and to be aware of thoughts, emotions, and feelings instead of repression, judgment, and avoidance. These factors help people to be more open-minded, have a greater ability to change appropriate cognitions and behavioral responses, and use more effective coping strategies. As such, maladaptive emotional states such as anxiety, depression, and stress are reduced, and emotional well-being is improved (Kashdan & Ciarrochi, 2013).
Another potentially influential factor in corona anxiety is mindfulness. Mindfulness is a way to live a better life, relieve pain, enrich, and make life meaningful (Siegel, 2010). Instead of reacting impulsively or habitually, mindful people, while realistically processing events, perceive internal and external realities without distortion (Hofmeyer et al, 2020), receive and process events that are less disturbing and have a greater ability to deal with They have a wide range of thoughts, emotions and experiences (Heidari et al, 2018). According to the results of studies, high levels of mindfulness can be associated with lower levels of anxiety and stress (Elliot et al., 2018; Hanley, 2016).
It is important to pay attention to corona anxiety and psychological variables related to it due to various factors such as the prevalence of the disease, the restrictions imposed, the closure of educational institutions, and the concern about the effects of the virus on the future of students. According to the results of studies by Behan (2020) and Belen (2021), increasing mindfulness skills can significantly reduce corona anxiety. Moreover, given the effect of mindfulness in promoting self-compassion (Sakeni et al., 2020; Shahsia et al., 2021) and the negative and significant relationship between self-compassion and corona anxiety (Chitsazi et al., 2021; Nguyen & Le, 2021) and lack of a coherent and integrated model of the relationships of these variables, the present study sought to test whether mindfulness was related to corona anxiety through the mediation of self-compassion. To this end, the following hypotheses were posited. 1: Mindfulness directly predicts corona anxiety. 2: Mindfulness indirectly predicts corona anxiety through self-compassion.
Method
The study adopted a descriptive-correlational design. It examined the relationships between the research variables as a model. Mindfulness was the exogenous variable, self-compassion was the mediator variable, and corona anxiety served as the endogenous variable. The statistical population of this study included all undergraduate students studying at Yazd University in the academic year 2020-2021 (N =10436). Krejcie and Morgan's table was used to determine the number of participants in the sample group. Accordingly, 380 students (193 girls and 187 boys) were selected by the available sampling method. Due to the conditions caused by the coronavirus outbreak and the absence of students in the university, the study was conducted online and through social networks (WhatsApp and Telegram). To observe ethical considerations, students were given the necessary assurance that the information was confidential and that their details would not be disclosed. The participants completed the Mindfulness Questionnaire (Baer et al., 2006), Self-Compassion (Nef, 2003), and Corona Anxiety (Alipour et al., 2020). The data were analyzed by structural equation modeling using SPSS and AMOS software version 23.
Results
Descriptive indicators and matrix of correlation coefficients of research variables are presented in Table 1.
Table 1. Descriptive indicators and matrix of correlation coefficients of research variables
Row
Variable
Kurtosis
Skewness
Mean
Standard deviation
1
2
3
1
Corona anxiety
-0.06
0.92
18.78
12.65
1
2
Mindfulness
0.29
-0.50
120.64
24.33
-0.59
1
3
Self-compassion
-0.41
-0.09
76.99
18.92
-0.56
0.59
1
As Table 1 shows, there is a significant correlation between all research variables at the level of 0.05.
Table 2 shows the results of the bootstrap test to measure the direct, indirect and total effects.
As it can be seen in the following table, mindfulness had a significant direct effect on corona anxiety. Also, the direct effect of self-compassion on corona anxiety was significant. In addition, mindfulness indirectly related to corona's anxiety through self-compassion.
Table 2. Bootstrap test results to measure direct, indirect and total effects
Path
Direct effect
Indirect effect
Total effect
Mindfulness on corona anxiety
-0.45***
-0.24**
-.067**
Mindfulness on self-compassion
0.59**
-
0.59**
Self-compassion on corona anxiety
-0.37**
-
-0.36**
Conclusion
The data analysis using SEM showed that mindfulness had a negative and significant effect on corona anxiety. It can be claimed that mindfulness helps us to focus on reality with a comprehensive, objective, and undistorted view (Hofmeyer et al., 2020). People with high mindfulness will be able to understand pain without exaggeration, and when they know their pain and problems, they will have the opportunity to cope and deal with them.
In addition, the obtained results from data analysis using SEM revealed a mediating role for self-compassion in the relationship between mindfulness and corona anxiety. Mindfulness enables people to consciously focus on the present and accept unpleasant events and negative emotions as an integral part of every human life, to seek the best way to deal effectively with adverse events. In other words, accepting negative thoughts and feelings as they are paving the way for forming an empathetic, kind, and supportive attitude. In an age of coronary disease, people with high self-kindness can feel more self-care and enjoy every opportunity in life. In days when the need for social distance to combat the prevalence of the virus has affected social communication, they feel compassion and forgiveness instead of blaming themselves for the suffering in life. Such people realize that there is a global Covid-19 epidemic. All people in all cultures and countries are going through these difficult days. Even in some countries, the number of people infected with the virus is much higher than in their living environment. Such situations help people feel more secure and grateful that they are still healthy and alive. Thus, by increasing self-compassion, mindfulness can play a protective role against current stressful situations as an effective psychological strategy and prevent students from engaging in negative emotions such as fear and anxiety caused by the prevalence of the virus and its consequences.
Ethical Consideration
Compliance with Ethical Guidelines: All ethical issues like informed consent and confidentiality of participants’ identifications were compiled based on ethical committee of University of Yazd.
Authors’ Contributions: All authors contributed to the study. The first author written the first draft of the manuscript. The second author edited the manuscript. The third author advised result sections.
Conflict of Interest: The authors declare no conflict of interest for this study.
Funding: This study was conducted with no financial support.
Acknowledgment: The authors thank all participants in the study.
*. Corresponding author
کلیدواژه‌ها [English]
یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌‌های نظام آموزشی مسئلۀ اضطراب دانشجویان است (Imani et al, 2019). اضطراب به‌عنوان جزئی از آشفتگی روانشناختی و تهدیدی برای سلامت روان، سبب مشکلات متعددی برای دانشجویان، قشر آینده‌‌ساز کشور شده است. اضطراب به معنای نگرانی مبهم، مفرط و کنترل‌ناپذیر همراه با نشانه‌های جسمی در غیاب اشیا، محرک‌ها و موقعیت‌های خاص است (Melnyk, 2020).
با شناسایی ویروس کرونا در شهر ووهان چین، در ماه دسامبر 2019 و انتقال این ویروس به بیشتر کشورهای دنیا، نگرانی‌های بسیاری ایجاد شد (Bernheim, 2020). مطالعاتی نیز طیف گسترده‌ای از تأثیرات روانی و اجتماعی آن را بر افراد در سطح فردی، جامعه و بین‌الملل در هنگام شیوع تأیید کرد. در سطح فردی، افراد به احتمال زیاد ترس از بیمارشدن را تجربه یا احساس ناتوانی می‌کنند (Nishiura, 2020).
اضطراب کرونا[1] به معنای اضطراب ناشی از مبتلاشدن به ویروس کرونا در نظر گرفته می‌شود که غالباً دلیل آن ناشناخته‌بودن و ایجاد ابهام شناختی است (Alipour et al, 2020) و از پیامدهای آن، استرس روانی درخور توجه ناشی از شیوع آن است که ممکن است به تأثیرات نامطلوبی بر یادگیری و بهداشت روانی دانشجویان منجر شود (AlRabiaah et al, 2020). پژوهش وانگ و همکاران (2020) تأثیر روانشناختی شیوع بیماری کرونا (ازجمله افسردگی، اضطراب و استرس) را در چین متوسط یا شدید گزارش کرده است. بررسی مطالعات انجام‌شده در سایر نقاط جهان نیز نشان داده است بیماری کرونا به جز مرگ‌ومیر، مشکلات روانشناختی منفی نیز دارد که دارای اثرات روانی متعددی ازجمله اضطراب است(Fardin, 2020). با توجه به همه‌گیری بیماری کرونا، ترس از بیماری و ترس از مرگ در کنار آشفتگی فعالیت‌های روزمره، توجه به متغیرهای روانشناختی در برخورد با اضطراب کرونا حائز اهمیت می‌شود؛ ازاین‌رو، شفقت به خود[2] به‌منزلۀ یکی از عوامل روانشناختی، با اضطراب کرونا در ارتباط است (Chitsazi et al, 2021).
شفقت به خود به معنای گشوده‌بودن و همراه‌شدن با رنج‌های خود، تجربۀ حس مراقبت و مهربانی نسبت به خود، اتخاذ نگرش غیرقضاوتی و همراه با درک و فهم نسبت به بی‌کفایتی‌ها و شکست‌های خود است و اینکه تشخیص داده شود تجربۀ فرد بخشی از تجربۀ بشری است (Neff et al., 2007). سه جنبه برای شفقت به خود وجود دارد: مهربانی با خویش در مقابل قضاوت دربارۀ خود، احساس مشترک انسانی در مقابل انزوا، ذهن‌آگاهی[3] در برابر همانندسازی افراطی (Voci et al., 2019). شفقت به خود باعث می‌شود افراد چشم‌انداز گسترده‌ای نسبت به مشکلات خود داشته باشند، چالش‌های زندگی و شکست‌های فردی را بخشی از زندگی خود در نظر بگیرند، در هنگام درد و رنج به جای احساس انزوا بیش از پیش با دیگران رابطه برقرار کنند و به جای سرکوب، قضاوت و اجتناب، از افکار، هیجانات و احساسات آگاه باشند. این عوامل به افراد کمک می‌کند ذهنی گشوده‌تر داشته باشند و توانایی بیشتری برای تغییردادن شناخت‌ها و پاسخ‌های رفتاری مناسب کسب کنند و راهبردهای مقابله‌ای مؤثرتری به کار ببرند که این امر باعث می‌شود حالات هیجانی ناسازگار مانند اضطراب، افسردگی و استرس، کاهش و بهزیستی هیجانی بهبود یابد (Kashdan & Ciarrochi, 2013). نتایج مطالعات چیتسازی و همکاران (2021) و نویان و لی (2021) نشان دادند بین شفقت به خود و اضطراب کرونا رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد؛ بدین معنا که با افزایش شفقت به خود، اضطراب کرونا کاهش می‌یابد.
همچنین، فرض بر آن است که نگرش شفقت به خود از ذهن‌آگاهی ناشی می‌شود. ذهن‌آگاهی، هشیاری غیرقضاوتی، توصیف‌ناپذیر و مبتنی بر زمان حال، نسبت به تجربه‌ای است که در یک لحظه خاص در محدوده توجه یک فرد قرار دارد (Janowski & Lucjan, 2012). اگرچه شفقت به خود دارای مؤلفه ذهن‌آگاهی است، ازنظر مفهومی، ساختاری متفاوت از متغیر ذهن‌آگاهی دارد. ذهن‌آگاهی به‌عنوان مؤلفه شفقت به خود، بر آگاه‌بودن فرد در مواجهه با شکست‌ها در زندگی، به جای سرکوب یا بزرگ‌نمایی آنها تأکید می‌کند. افزون بر این، شفقت به خود اغلب بر رنج‌های افراد تمرکز دارد؛ درحالی که تمرکز متغیر ذهن‌آگاهی بر تجارب مثبت، منفی و خنثی است (Neff & Germer, 2013). تلاش شفقت به خود، تسکین خویش به هنگام بروز تجارب ناراحت‌کننده است. درمقابل، فرد ذهن‌آگاه در مواجهه با افکار و احساسات دردناک بدون اینکه خود را آرام کند، آگاهانه نسبت به این احساسات و افکار هوشیار است (Neff, 2016). به عبارتی، ذهن‌آگاهی نوعی فراشناخت برای ارتباط با تجارب درونی محسوب می‌شود که به فرد این امکان را می‌دهد تا با فاصله‌گرفتن از تمام کاستی‌های درونی و بیرونی و فارغ از همه آنها، با دیدی وسیع‌تر به خود و دنیای پیرامون بنگرد و با ایجاد حس رهایی و وسعت نظر در خود، با بسیاری از ناملایمات زندگی به جای سرکوب آنها مهربانانه برخورد کند .(Morgan et al, 2016) نتایج پژوهش‌های ساکنی و همکاران (2020)، شاهسیاه و همکاران (2021) و قره‌داغی و باقرزاده (2019) نشان دادند افزایش مهارت ذهن‌آگاهی در بهبود شفقت به خود مؤثر است.
همچنین، سطوح بالای ذهن‌آگاهی با سطوح پایین‌تر اضطراب و تنیدگی مرتبط است (Elliot et al, 2018; Hanley, 2016).
ذهن‌آگاهی روشی برای زندگی بهتر، تسکین دردها، غنابخشی و معنی‌دار کردن زندگی است (Siegel, 2010). افراد ذهن‌آگاه به جای واکنش تکانه‌ای یا عادت‌وار، ضمن پردازش واقع‌بینانه رویدادها، واقعیات درونی و بیرونی را بدون تحریف ادراک می‌کنند (Hofmeyer et al, 2020)، حوادث را کمتر از آن میزان ناراحت‌کننده، دریافت و پردازش می‌کنند و توانایی زیادی در مواجهه با دامنۀ گسترده‌ای از تفکرات، هیجان‌ها و تجربه‌ها دارند (Heidari et al, 2018). به عبارتی، ذهن‌آگاهی با پرورش یک بینش درونی و پذیرش بیشتر نسبت به رویدادهای تغییرناپذیر زندگی، فعال‌سازی سیستم پاسخ استرس‌زا را کاهش می‌دهد (Kharatzadeh et al, 2017).
با گذشت حدود 9 ماه پس از شناسایی ویروس کرونا هنگام انجام این پژوهش و در نظر گرفتن نوظهور بودن این بیماری، محدودیت‌های به‌وجودآمده، تعطیلی مراکز آموزشی و احساس نگرانی از تأثیرات این ویروس بر آینده دانشجویان، توجه به اضطراب کرونا و عوامل روانشناختی مرتبط با آن در این قشر از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنا بر نتایج مطالعات بیهان (2020) و بیلن (2021) افزایش مهارت ذهن‌آگاهی نقش معنی‌داری در کاهش اضطراب کرونا دارد. با توجه به تأثیر ذهن‌آگاهی در ارتقای شفقت به خود (Sakeni et al., 2020; Shahsia et al., 2021) و ارتباط منفی و معنی‌دار شفقت به خود با اضطراب کرونا (Chitsazi et al., 2021; Nguyen & Le, 2021) و ارائه‌نشدن مدل منسجم و یکپارچه از روابط متغیرهای مذکور، پژوهش حاضر درصدد آزمون این فرض است که آیا ذهن‌آگاهی ازطریق شفقت به خود بر اضطراب کرونا تأثیر دارد.
فرضیه‌های اصلی پژوهش عبارت‌اند از: 1- ذهن‌آگاهی بر اضطراب کرونا تأثیر مستقیم دارد. 2- ذهن‌آگاهی به‌طور غیرمستقیم و ازطریق شفقت به خود بر اضطراب کرونا تأثیر دارد. مدل مفهومی پژوهش در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش
Figure 1: A Conceptual Model of Research
روش
روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: پژوهش حاضر ازنظر چگونگی گردآوری اطلاعات، توصیفی و از نوع همبستگی مبتنی بر مدلیابی معادلات ساختاری است. ذهن‌آگاهی متغیر برون‌زا، شفقت به خود متغیر میانجی و اضطراب کرونا متغیر درون‌زا بودند. جامعۀ آماری پژوهش تمامی دانشجویان مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل در دانشگاه یزد در سال تحصیلی 1400-1399 به تعداد 10436 نفر بودند. براساس جدول کرجسی و مورگان 373 نفر و با توجه به احتمال ریزش (10 درصد) 407 نفر با روش نمونه‌گیری دردسترس ازطریق شبکه‌های مجازی با توزیع لینک پرسشنامه به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. درنهایت، 27 پرسشنامه به دلیل ناقص‌بودن، حذف و 380 پرسشنامه تحلیل شدند.
ابزار سنجش: پرسشنامۀ پنج‌وجهی ذهن‌آگاهی[4]: بائر و همکاران (2006) این ابزار 39 سؤالی را با تلفیق گویه‌هایی از پرسشنامه‌های مختلف ذهن‌آگاهی با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی تحول دادند. عوامل به‌دست‌آمده عبارت‌اند از: مشاهده، عمل توأم با هوشیاری، غیرقضاوتی بودن به تجربه درونی، توصیف و غیرواکنشی بودن. پاسخ به گویه‌ها در یک مقیاس لیکرت از 1 (هرگز) تا 5 (همیشه) نمره‌گذاری می‌شوند. دامنه نمرات از 39 تا 195 است. در پژوهش بائر و همکاران، ضرایب پایایی به شیوۀ آلفای کرونباخ برای مؤلفه‌های مشاهده 83/0، توصیف 91/0، غیرواکنشی بودن 75/0، عمل توأم با هوشیاری 87/0 و غیرقضاوتی بودن 87/0 گزارش شده است. در مطالعه‌ای که روی اعتباریابی و پایایی این پرسشنامه در ایران انجام گرفت، ضرایب همبستگی آزمون بازآزمون در نمونه ایرانی 57/0=r مربوط به عامل (غیرقضاوتی بودن) و 84/0r= (عامل مشاهده) مشاهده شد. پایایی[5] آزمون با استفاده از آلفای کرونباخ در حد پذیرفتنی بین 55/0 مربوط به عامل غیرواکنشی بودن و 83/0 مربوط به عامل توصیف به دست آمد و روایی[6] آزمون هم با همبسته‌کردن آن با آزمون بهزیستی روانشناختی و هوش هیجانی ضرایب همبستگی معنی‌داری به دست آوردند (Ahmadvand et al, 2013). در این پژوهش، ضریب آلفای کرونباخ نمره کل 78/0 به دست آمد.
پرسشنامۀ شفقت به خود[7]: این ابزار را نف در سال 2003 ساخت که شامل 26 گویه و سه مؤلفه کلی مهربانی با خود در برابر قضاوت خود، اشتراکات انسانی در برابر انزوا و ذهن‌آگاهی در برابر همانندسازی افراطی است. این مقیاس در یک طیف پنج‌درجه‌ای از 1 (کاملاً مخالفم) تا 5 (کاملاً موافقم) نمره‌گذاری می‌شود. نمره بالا بیان‌کنندۀ شفقت به خود بیشتر و نمره پایین نشان‌دهندۀ شفقت به خود کمتر است. در پژوهش اطهری و همکاران (2020) ضریب پایایی نمره کل به شیوه آلفای کرونباخ محاسبه شد و میزان آن 75/0 به دست آمد. در این پژوهش، ضریب پایایی نمره کل با استفاده از آلفای کرونباخ 94/0 به دست آمد.
پرسشنامۀ اضطراب کرونا ویروس[8] (CDAS): علیپور و همکاران (2020) این ابزار را برای سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا در ایران طراحی و اعتباریابی کردند که شامل 18 گویه و دو مؤلفۀ علائم روانی و جسمانی است. پاسخ به گویه‌ها از 0 (هرگز) تا 3 (همیشه) نمره‌گذاری می‌شود. دامنه نمرات بین 0 تا 54 قرار می‌گیرد. نمره بالا بیان‌کنندۀ سطح بالاتری از اضطراب در فرد است. در پژوهش علیپور و همکاران، روایی ابزار با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی تأیید شده است و پایایی آن به شیوۀ آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 91/0 و برای مؤلفه‌های روانی و جسمانی به ترتیب 87/0 و 86/0 به دست آمد. در پژوهش حاضر، پایایی نمره کل به شیوه آلفای کرونباخ محاسبه شد و میزان آن 85/0 به دست آمد.
روش اجرا و تحلیل: این پژوهش در ماه‌های آبان و آذر سال 1399، در موج سوم کرونا انجام شده است و به دلیل شرایط پیش‌آمده ناشی از شیوع ویروس و حضورنداشتن دانشجویان در دانشگاه، پژوهش به‌صورت اینترنتی و ازطریق شبکه‌های اجتماعی (واتساپ و تلگرام) اجرا شد. بدین منظور، پس از طراحی پرسشنامه‌ها در سایت اول فرم به نشانی https://avalform.com، دانشجویان ازطریق اطلاع‌رسانی در گروهها و کانال‌های دانشجویی در پیام‌رسان‌های مزبور، به‌صورت داوطلبانه پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند. در ابتدای فرم، به دانشجویان دربارۀ محرمانه‌بودن اطلاعات و انتشارنیافتن مشخصات آنها اطمینان لازم داده شد. داده‌ها با روش الگویابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزارSpss و Amos نسخه 23 تحلیل شدند.
یافته‌ها
از تعداد 380 دانشجوی شرکت‌کننده در این پژوهش، 193 نفر (79/50 درصد) دختر و 187 نفر (21/49 درصد) پسر بودند. 172 نفر (26/45 درصد) از پردیس علوم انسانی، 106 نفر (89/27 درصد) از پردیس فنی - مهندسی، 94 نفر (73/24 درصد) از پردیس علوم پایه و 8 نفر (1/2) نیز این سؤال را بدون پاسخ گذاشته بودند.
شاخص‌های توصیفی و ماتریس ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش در جدول 1 ارائه شدند.
جدول 1. شاخص‌های توصیفی و ماتریس ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش
Table 1. Descriptive indicators and matrix of correlation coefficients of research variables
|
3 |
2 |
1 |
انحراف استاندارد |
میانگین |
کجی |
کشیدگی |
متغیر |
ردیف |
|
|
|
1 |
65/12 |
78/18 |
92/0 |
06/0- |
اضطراب کرونا |
1 |
|
|
1 |
59/0- |
33/24 |
64/120 |
50/0- |
29/0 |
ذهن‌آگاهی |
2 |
|
1 |
57/0 |
56/0- |
92/18 |
99/76 |
09/0- |
41/0- |
شفقت به خود |
3 |
01/0P<
با توجه به نتایج جدول 1، میانگین و انحراف استاندارد متغیر اضطراب کرونا به‌ترتیب برابر است با 78/18 و 65/12؛ میانگین و انحراف استاندارد متغیر ذهن‌آگاهی برابر است با 64/120 و 33/24؛ میانگین و انحراف استاندارد متغیر شفقت به خود برابر است با 99/76 و 92/18. همچنین، بین متغیرهای اضطراب کرونا با ذهن‌آگاهی و شفقت به خود همبستگی منفی و معنی‌دار وجود دارد. در جدول 1 بین ذهن‌آگاهی و شفقت به خود نیز همبستگی مثبت و معنی‌دار مشاهده می‌شود.
پیش از بررسی مدل ساختاری پژوهش، بررسی پیش‌فرض‌های این رویکرد آماری ضروری است. بنابر پیشنهاد کلاین (2016) مفروضه‌های بهنجاری تک‌متغیری به کمک برآورد مقادیر کجی و کشیدگی، آزمون و تأیید شدند. با توجه به اینکه دامنۀ کجی و کشیدگی متغیرها در بازه ±2 قرار داشت، نرمال‌بودن تک‌متغیری تأیید شد. برای بررسی نرمال‌بودن چندمتغیری از ضریب کشیدگی استانداردشدۀ مردیا[9] و نسبت بحرانی استفاده شده است.
بنابر پیشنهاد بلانچ (2012)، مقادیر کوچک‌تر از 5 برای نسبت بحرانی به‌عنوان تخطی‌نکردن از نرمال‌بودن چندمتغیره در نظر گرفته می‌شود. در این پژوهش، ضریب مردیا، 033/3 و نسبت بحرانی، 656/1 به دست آمد که کمتر از عدد 5 است؛ بنابراین، فرض نرمال‌بودن چندمتغیری برقرار است. برای بررسی نبود داده‌های پرت چندمتغیری شاخص فاصلۀ ماهالانوبیس1 بررسی شد و سطوح معنی‌داری کمتر از 05/0 حاکی از دورافتاده بودن داده‌های پرت مدنظر است. بر اساس این شاخص، تعداد 10 داده پرت، شناسایی و از تحلیل کنار گذاشته شدند؛ بنابراین، بررسی پیش‌فرض‌های آماری نشان داد روش مدلیابی معادلات ساختاری روش مناسبی برای ارزیابی برازش مدل است.
برای بررسی میزان تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر و برازش مدل مفهومی، از مدل معادلات ساختاری استفاده شد که در شکل شماره 2 نشان داده شده است.
شکل 2. مدل ساختاری پژوهش
figure 2. the structural model of the research
مطابق شکل 2، 54 درصد از تغییرات اضطراب کرونا به‌وسیلۀ مدل پیشنهادی تبیین شده است. در جدول 2، ضرایب استاندارد و غیراستاندارد مدل ساختاری پژوهش مشاهده می‌شوند.
جدول 2. ضرایب استاندارد و غیراستاندارد مدل ساختاری پژوهش
Table 2. Standard and Non-Standard Coefficients of Structural Model of the Research
|
مسیر
|
ضریب غیراستاندارد |
ضریب استاندارد |
نسبت بحرانی (C.R) |
سطح معنی‌داری (P) |
|
ذهن‌آگاهی اضطراب کرونا |
506/0- |
451/0- |
202/6 |
001/0 |
|
ذهن‌آگاهی شفقت به خود |
662/0 |
594/0 |
45/8 |
001/0 |
|
شفقت به خود اضطراب کرونا |
371/0- |
369/0- |
610/5- |
001/0 |
|
براساس ضرایب استانداردشده (بتا) در جدول 2، مسیرهای مدل ساختاری پژوهش حاضر معنی‌دارند. مقادیر بتاهای این همبستگی‌ها به همراه سطح معنی‌داری آنها در جدول شماره 2 مشاهده می‌شوند.
|
|
جدول 3، نتایج آزمون بوت استراپ[11] برای سنجش اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیرهای پژوهش را |
جدول 3. نتایج آزمون بوت استراپ برای سنجش اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل
Table 3: Bootstrap test results to measure direct, indirect and total effects
|
مسیر |
اثر مستقیم |
اثر غیرمستقیم |
اثر کل |
|
ذهن‌آگاهی بر اضطراب کرونا |
***45/0- |
**24/0- |
**67/0- |
|
ذهن‌آگاهی بر شفقت به خود |
**59/0 |
- |
**59/0 |
|
شفقت به خود بر اضطراب کرونا |
**37/0- |
- |
**36/0- |
01/0>p
|
با توجه به جدول شماره 3، ذهن‌آگاهی به‌صورت مستقیم (451/0-) بر اضطراب کرونا اثرگذار است؛ بنابراین، فرضیه اول تأیید شد. همچنین، اثر مستقیم ذهن‌آگاهی بر شفقت به خود (594/0) و شفقت به خود بر اضطراب کرونا (369/0-) تأیید شد. علاوه بر این، ذهن‌آگاهی نیز با واسطه‌گری شفقت به خود بر اضطراب کرونا (246/0-) اثر می‌گذارد؛ ازاین‌رو، فرضیه دوم پژوهش نیز تأیید شد. در ادامه، شاخص‌های برازش مدل ساختاری پژوهش مشاهده می‌شوند. در این پژوهش برای آزمون برازش، ترکیبی
|
|
از شاخص‌های برازش شامل شاخص کای اسکوئر بهنجار یا نسبی[12] (CIMIN/DF) که مقدار زیر 5 برای آن پذیرفتنی است، شاخص برازش تطبیقی[13] (CFI) که مقادیر بالای 9/0 را برای آن مناسب می‌دانند، شاخص برازش تطبیقی مقتصد[14] (PCFI) که مقدار بالای 5/0 برای این شاخص پذیرفتنی است، ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد[15] (RMSEA) که مقدار کوچک‌تر از 08/0 برای آن مناسب است و شاخص هولتر[16] که مقادیر بالای 200 برای آن پذیرفتنی است (Ghasemi, 2012) استفاده خواهند شد. |
جدول ۴. شاخص‌های برازش مدل ساختاری پژوهش
Table 4. The Fitness Indices of the Structural Model of the Research
|
|
CMIN/DF |
CFI |
PCFI |
RMSEA |
HI |
|
مدل ساختاری پژوهش |
269/2 |
987/0 |
968/0 |
063/0 |
202 |
|
با توجه به جدول شماره 4، مدل ساختاری پژوهش
|
|
از برازش مناسبی برخوردار است. |
بحث
این پژوهش با هدف ارائۀ مدلی برای رابطه بین ذهن‌آگاهی و اضطراب کرونا با میانجی‌گری شفقت به خود و تعیین برازش مدل براساس داده‌های تجربی انجام شد. طبق یافته‌های پژوهش، ذهن‌آگاهی بر اضطراب کرونا اثر مستقیم داشت. همسو با این یافته، بیهان (2020) و بیلن (2021) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که افزایش ذهن‌آگاهی با کاهش اضطراب کرونا همراه است. افراد ذهن آگاه از آنچه در لحظه اتفاق می‌افتد، آگاه‌اند (Nguyen et al, 2020). توجه به زمان حال برای افراد این امکان را فراهم می‌سازد تا کمتر به پیامدهای نامطلوب شیوع ویروس نظیر احتمال ابتلای خود و نزدیکانشان به ویروس کرونا و مرگ ناشی از آن، مسائل تحصیلی و نامعلومی آینده فکر کنند و کمتر تحت تأثیر علائم غالب مانند اضطراب، نا‌امیدی و افسردگی در زمان بحران جهانی قرار گیرند. افزون بر این، افرادی که از احساساتشان آگاهی داشته باشند و قادر باشند احساسات خود را به شکلی متفاوت توصیف کنند، بهتر می‌توانند احساسات خود را تنظیم کنند (Shahsiah et al, 2021)؛ ازاین‌رو، دانشجویان با ذهن‌آگاهی بالا احساسات ناخوشایند خود را بدون قضاوت، همانگونه که هستند، می‌پذیرند، توانایی تحمل استرس مرتبط با تجربۀ مستقیم احساسات و برانگیختگی‌ها را دارند و قادرند احساسات و نگرانی‌های خود راجع به این شرایط را در قالب کلمات و جملات با دیگران در میان بگذارند و تا حدودی اضطراب خود را کاهش دهند. چنین افرادی به جای وارسی و نگرانی بیش از حد، واقعیت را همانگونه که هست می‌بینند. ذهن‌آگاهی به ما کمک می‌کند تا با دیدی جامع، عینی و تحریف‌نشده بر واقعیت تمرکز کنیم (Hofmeyer et al, 2020). فردی با ذهن‌آگاهی بالا بدون اغراق بیش از حد به درک درد در خود قادر خواهد بود و وقتی واقعاً دردها و مشکلات خود را بشناسد، فرصت کنارآمدن و مقابله با آنها را خواهد داشت. بدین ترتیب، افراد با ذهن‌آگاهی بالا توانایی مقابله با شرایط پیش‌بینی‌ناپذیر نظیر شیوع ناگهانی ویروس کرونا را دارند و کمتر دچار اضطراب می‌شوند.
یافته دیگر پژوهش حاکی از آن بود که ذهن‌آگاهی به‌طور مستقیم بر شفقت به خود اثر می‌گذارد و شفقت به خود نیز بر اضطراب کرونا اثر مستقیم دارد؛ بنابراین، شفقت به خود رابطه بین ذهن‌آگاهی و اضطراب کرونا را میانجی‌گری می‌کند. در همسویی با یافته‌های این پژوهش، نتایج پژوهش‌های ساکنی و همکاران (2020)، شاهسیاه و همکاران (2021) و قره‌داغی و باقرزاده (2019) نشان دادند افزایش مهارت ذهن‌آگاهی در بهبود شفقت به خود مؤثر است. همچنین، مطابق یافته‌های چیتسازی (2021) و نویان و لی (2021) بین شفقت به خود و اضطراب کرونا رابطه منفی و معنی‌داری گزارش شد؛ بنابراین، به‌طور غیرمستقیم این یافته پژوهش تأیید می‌شود. اگرچه پژوهشی دربارۀ بررسی این مدل یافت نشد، در تبیین این یافته می‌توان گفت ذهن‌آگاهی، افراد را قادر می‌سازد تا با تمرکز آگاهانه بر زمان حال و پذیرش رویدادهای ناخوشایند و هیجان‌های منفی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر زندگی هر انسانی، درصدد یافتن بهترین راه برای مواجهۀ مؤثر با وقایع نامطلوب برآیند. به عبارتی، پذیرش افکار و احساسات منفی، همانگونه که هستند، زمینه‌ساز شکل‌گیری نگرشی همدلانه، مهربانانه و حمایت‌گر می‌شود. در عصر همه‌گیری کرونا، افراد دارای شفقت به خود بالا می‌توانند احساس خودمراقبتی بیشتری نسبت به خود نشان دهند و از هر فرصتی در زندگی لذّت ببرند. در ایامی که ضرورت رعایت فاصله اجتماعی برای مبارزه با شیوع ویروس، بر ارتباط اجتماعی تأثیر گذاشته است، آنها به جای اینکه خود را مقصر درد و رنج در زندگی بدانند، نسبت به خود احساس شفقت و بخشش می‌کنند. چنین افرادی درمی‌یابند همه‌گیری کوید-19 در مقیاس جهانی وجود دارد و همه مردم در تمام فرهنگ‌ها و کشورها این روزهای سخت را پشت سر می‌گذارند؛ حتی در برخی کشورها تعداد مبتلایان به این ویروس بسیار بیشتر از محیط زندگی آنان است. چنین شرایطی به افراد کمک می‌کند تا احساس امنیت بیشتری داشته باشند و از اینکه هنوز سالم‌اند و به زندگی ادامه می‌دهند، سپاسگزار باشند؛ بنابراین، ذهن‌آگاهی با افزایش شفقت به خود، به‌منزلۀ یک راهبرد مؤثر روانشناختی، در برابر شرایط استرس‌زای کنونی نقشی محافظتی دارد و مانع از گرفتارشدن دانشجویان در احساسات منفی مانند ترس و اضطراب ناشی از شیوع این ویروس و تبعات آن می‌شود. به‌طور کلی، نتایج این پژوهش نشان دادند شفقت به خود و ذهن‌آگاهی نقش مهمی در اضطراب کرونای دانشجویان دارد. با توجه به شیوع گسترده بیماری کرونا، هدف قرار دادن این متغیرها در آموزش‌های مجازی و درمان‌های روانشناختی در کاهش اضطراب کرونای دانشجویان مؤثر است.
از مهم‌ترین محدودیت‌های این پژوهش، روش نمونه‌گیری آن به شیوه دردسترس و پاسخگویی به شکل مجازی است که احتمال تعمیم‌پذیری نتایج به سایر شرایط را کاهش می‌دهد. پیشنهاد می‌شود به‌منظور افزایش تعمیم‌پذیری نتایج، پژوهش‌هایی در سایر شرایط و با روش‌های کیفی و آمیخته انجام گیرد. با توجه به گذر زمان، با افزایش دستاوردهای پژوهشی متخصصان و ارتقای سطح دانش و آگاهی عموم ملت‌ها از نحوۀ رویارویی با ویروس کرونا و پذیرش تحولات اخیر، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌هایی در راستای جمع‌بندی پژوهش‌های پیشین و ارائه راهکارهایی برای زندگی نو در دنیای پساکرونا به‌ویژه در موقعیت‌های تحصیلی انجام شود.
[1]. corona anxiety
[2]. self-compassion
[3]. mindfulness
[4]. the five facet mindfulness questionnaire
[5]. validity
[6]. reliability
[7]. self-compassion questionnaire
[8]. the corona disease anxiety questionnaire
[9]. Mardia standardized kurtosis coefficient
[10]. maximum likelihood (ML)
[11]. Boot Strap
[12]. the index of Chi-Square or relative index
[13]. comparative fit index
[14]. parsimony comparative fit index
[15]. root mean square error of approximation
[16]. Holter index
)
