Document Type : Research Paper
Authors
1 M. A. Student of Educational Administration, Department of Educational Administration, Faculty of Psychology and Education, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran.
2 Associate Professor of Educational administration, Department of Educational Administration and Planning, Faculty of Education and Psychology, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
Abstract
Keywords
اضطراب کرونا به معنای اضطراب ناشی از مبتلاشدن به ویروس کرونا است که غالباً به علت ناشناختهبودن و ابهام شناختی رخ میدهد (Amirfakhraei et al., 2020). اگرچه افراد دارای اضطراب کرونا معمولاً میدانند ترس و اضطراب آنها بیش از حد زیاد یا غیرمنطقی است، مجموعهای از باورهای ذهنی سبب شده است تا کنترلی بر ترس و اضطراب خود نداشته باشند (American Psychiatric Association, 2013). چنین افرادی بهطور دائم و همیشگی نگران و دلواپس سلامتی خود هستند و بهطور مستمر سلامت جسمانی و علائم حیاتی خود را بررسی میکنند (Stuart et al., 2019). در مطالعهای در چین بیش از نیمی از پاسخدهندگان تأثیر روانشناختی ویروس کرونا را متوسط تا شدید گزارش کردند (Wang et al., 2020). در مطالعهای در هند نیز میزان اضطراب بیماری کرونا بالا بود و بیش از 80 درصد مشغول تفکر کرونا ویروس، 5/12 درصد مشکلات خواب، 8/37 درصد پارانویا در زمینه ابتلا به ویروس و 4/36 درصد اضطراب و پریشانی را گزارش کردند (Roy et al., 2020). در مطالعاتی دیگر، پیامدهای ویروس کرونا ازقبیل شیوع استرس، افسردگی، اضطراب عمومی و بیخوابی گزارش شده است (Al-Rabiaah et al., 2020, Lai et al., 2020, Liu et al., 2020, Rajkumar,2020). این یافتهها بخشی از روند نگرانکننده اضطراب کرونا است؛ بنابراین، باید به دنبال بررسی عوامل احتمالی کاهشدهندۀ اضطراب کرونا ویروس بود که این مطالعه عوامل معنای زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من را مدنظر قرار داده است.
معنا در زندگی یکی از مهمترین عواملی است که در بهزیستی افراد نقش مثبت دارد (Sadoughi & Hesampour, 2018). هنگامی که انسان مشغول امورات مورد علاقهاش میشود، تعاملات اجتماعی با دیگران برقرار میکند، نظارهگر آثار هنری - ادبی میشود یا به طبیعت و تماشای آن روی میآورد، وجود معنا را در خود احساس میکند (Dahderi et al., 2013). معنا در زندگی از سه جزء زندگی منسجم، زندگی هدفمند و اهمیت قائل شدن برای خویشتن تشکیل شده است (Martela & Steger, 2016). بهزیستی معنوی یکی دیگر از مفاهیمی است که بهعنوان یکی از راهبردهای مؤثر مقابله با بحرانها و پریشانیها مورد توجه روانشناسی مثبتگرا قرار گرفته است. بهزیستی معنوی به میزان درک فرد از معنویت و حس خوب داشتن اشاره دارد که از نگرش و عزم معنوی سرچشمه میگیرد. این بهزیستی دارای دو عنصر بهزیستی مذهبی و بهزیستی وجودی است که بهزیستی مذهبی بیانکنندۀ ارتباط با یک قدرت برتر، یعنی خدا است و بهزیستی وجودی بیانکنندۀ احساس فرد است که چه کسی است، چه کاری و چرا انجام میدهد و به کجا تعلق دارد (Kazemi Majd et al., 2019). بهزیستی معنوی از دو بُعد عمودی (ارتباط با خدا) و افقی (احساس هدفمندی در زندگی و رضایت از آن بدون در نظر گرفتن مذهب خاصی) تشکیل شده است (Mozaffari & Hejazi, 2019). مطالعات نشان میدهد بهزیستی معنوی با کاهش اضطراب مرگ (Moetamedi et al., 2015)، کاهش اضطراب فراگیر (Koopani & Taghavi, 2015)، کاهش اضطراب و افزایش سلامت عمومی (Broumandzadeh & Karimi Sani, 2015, Einy & Hashemi, 2020)، کاهش اضطراب وجودی (Marashi et al., 2012) و کاهش اضطراب کرونا (Vakili et al., 2020) رابطه دارد.
توانمندی من یکی دیگر از توانمندیهای افراد در مقابله با اضطراب و پیامدهای ناگوار است. اصطلاح توانمندی من به توانایی فرد برای برخورد مؤثر با خواستههای رقابتآمیز، موقعیتهای توانفرسا و برای عملکرد مؤثر باوجود خواستها و توقعات این نیروهای متعارض به کار میرود (Besharat et al., 2018). افراد دارای من نیرومند کمتر دچار آسیبهای روانی میشوند، بهراحتی تعارضهای بین فردی را مدیریت میکنند و پرخاشگری کمتری را از خود به نمایش میگذارند (Basharpoor & Einy, 2017). سایر مطالعات نشان میدهد توانمندی من با کاهش اضطراب کرونا (Ezazi Bojnourdi et al., 2020)، کاهش اضطراب مرگ (Khedmati, 2020)، کاهش اضطراب عمومی (Shafaghdoost & Shahamat Dehsorkh, 2019, Durmaz & Unsal, 2019)، سلامت روان (Jamil et al., 2015)، آسیبپذیری روانی (Abdoulmaleki et al., 2020) و افزایش مقاومت در برابر تعارضات بیرونی یا درونی (Parviz et al., 2016) رابطه دارد.
استرس و اضطراب ناشی از ویروس کرونا و اثرات مخرب روانی-اجتماعی آن، سلامت، بهزیستی روانی و سازگاری همۀ مردم ازجمله دانشآموزان را تحتالشعاع قرار داده است. دانشآموزان درنتیجۀ ویروس کرونا و قرنطینه، در بعد فردی مشکلات روانشناختی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از آسیب، استرس، ناکامی، ترس، خشم، احساس تنهایی و بیحوصلگی، در بعد بینفردی، مشکل در ارتباط با اعضای خانواده، محدودیت ارتباطی با دوستان و معلمان، حمایتهای اجتماعی ناکافی، کاهش درآمد خانواده، در بعد آموزشی مشکلاتی مانند حضور شناختی و اجتماعی ضعیف دانشآموزان در فرآیند آموزش آنلاین، افزایش بار شناختی، ضعف انگیزه، مشکلاتی در مدیریت زمان و نگرانی از ارزشیابی را تجربه میکنند (Abolmaali Alhosseini, 2020)؛ ازاینرو، لازم است به دنبال شناسایی عوامل کاهشدهندۀ اضطراب کرونا ویروس بر دانشآموزان بود. به دلیل جدیدبودن بیماری کرونا پژوهشهای اندکی درباره اضطراب کرونا انجام شده است و هیچ پژوهشی درباره رابطۀ معنا در زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من با اضطراب کرونا ویروس به ویژه در دانشآموزان یافت نشد؛ ازاینرو، سؤال اصلی این پژوهش این است که چه رابطهای بین معنا در زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من با اضطراب کرونا ویروس در دانشآموزان وجود دارد.
روش
روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: این مطالعه ازنظر هدف، کاربردی و از نظر روش پژوهشی توصیفی - همبستگی است. جامعه آماری پژوهش تمامی دانشآموزان دوره دوم متوسطه نیکشهر (استان سیستان و بلوچستان) در سال تحصیلی 1400-1399 به حجم 2618 نفر (1211 دختر و 1407 پسر) بودند. به شیوه نمونهگیری تصادفی - طبقهای (بر حسب جنسیت و رشته تحصیلی) و براساس فرمول نمونهگیری کوکران تعداد 335 دانشآموز (155 دختر و 180 پسر) ازطریق پرسشنامه مطالعه شدند که 5 پرسشنامه به علت نقص اطلاعات کنار گذاشته شد. براساس وضعیت دموگرافیکی 153 دانشآموز (36/46%) دختر و 177 دانشآموز (64/53%) پسر، 253 نفر (66/76%) در رشته علوم انسانی، 33 نفر (10%) در رشته علوم تجربی و 44 نفر (34/13%) در رشته ریاضی - فیزیک و 95 دانشآموز (78/28%) در پایه اول، 109 دانشآموز (03/33%) در پایه دوم و 126 دانشآموز (19/38%) در پایه سوم مشغول به تحصیل بودند.
ابزار سنجش: پرسشنامه اضطراب کرونا ویروس[1]: علیپور و همکاران (2020) این پرسشنامه را طراحی کردند که در قالب 18 گویه و دو بعد علائم روانی (گویههای 1 تا 9) و علائم جسمانی (گویههای 10 تا 18) به بررسی اضطراب کرونا ویروس میپردازد. پرسشنامه براساس طیف 4 گزینهای لیکرت از هرگز تا همیشه تنظیم شده و نمرهگذاری آن از 1=هرگز تا 4=همیشه است. حداقل و حداکثر میانگین نمرات در این پرسشنامه بهترتیب 1 و 4 خواهد بود. هرچه میانگین نمره به 4 نزدیکتر باشد، نشانه اضطراب بیشتر کرونا ویروس است و برعکس. سازندگان پرسشنامه برای بررسی روایی[2] سازه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده کردند که تمامی بارهای عاملی در سطح اطمینان 99 درصد معنادار بودند. همچنین، سازندگان مقدار پایایی[3] پرسشنامه را آلفای کرونباخ 88/0 برای علائم روانی، 86/0 برای علائم جسمانی و 92/0 برای کل پرسشنامه گزارش کردند. آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر 89/0 بود.
پرسشنامه معنا در زندگی[4]: استگر و همکاران این پرسشنامه را در سال 2006 طراحی کردند که در قالب 10 گویه و دو مؤلفه حضور معنا (گویههای1، 4، 5، 6 و 9) و جستجوی معنا (گویههای 2، 3، 7، 8 و 10) به بررسی معنای زندگی میپردازد. پرسشنامه براساس طیف 4 گزینهای لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد تنظیم شده و نمرهگذاری آن از 1=خیلی کم تا 4=خیلی زیاد است. حداقل و حداکثر میانگین نمرات در این پرسشنامه بهترتیب 1 و 4 خواهد بود. هرچه میانگین نمره به 4 نزدیکتر باشد، نشانه معناداربودن زندگی فرد است و برعکس. سازندگان آزمون روایی همگرا (با آزمونهای رضایت از زندگی، عاطفۀ مثبت و عوامل شخصیتی برون گرایی و توافق پذیری) و واگرا (با آزمونهای افسردگی، عاطفه منفی، نورزگرایی) را بررسی کرده و روایی خوبی برای آن گزارش دادهاند. همچنین، در بررسی اعتبار آن، ضریب همسانی درونی برای هر دو زیر مقیاس بالای 80/0 به دست آمد. مقدار پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ در مطالعۀ اسکندری و همکاران (2019) 72/0 گزارش شده است. آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر 88/0 بود.
پرسشنامه بهزیستی معنوی[5]: گلپرور و همکاران (2015) این پرسشنامه را طراحی کردند که در قالب 10 گویه و بهصورت تکمؤلفهای به بررسی بهزیستی معنوی میپردازد. پرسشنامه براساس طیف 4 گزینهای لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد تنظیم شده و نمرهگذاری آن از 1=خیلی کم تا 4=خیلی زیاد است. حداقل و حداکثر میانگین نمرات در این پرسشنامه بهترتیب 1 و 4 خواهد بود. هرچه میانگین نمره به 4 نزدیکتر باشد، نشانه بالاتربودن بهزیستی معنوی فرد است و برعکس. سازندگان پرسشنامه در گام اول با استفاده از نظر متخصصان روایی صوری و محتوایی این پرسشنامه بررسی و تأیید کردند. در گام دوم و بهمنظور بررسی روایی سازه این پرسشنامه تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش از نوع واریماکس انجام گرفت. در این تحلیل عاملی مشخص شد 10 گویه پرسشنامه از بار عاملی مطلوبی برخوردارند. همچنین، سازندگان مقدار پایایی پرسشنامه را آلفای کرونباخ 78/0 گزارش کردهاند. آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر 79/0 بود.
پرسشنامه نیرومندی من[6]: مارک استروم و همکاران این پرسشنامه را در سال 1997 طراحی کردند که در قالب 64 گویه و هشت زیر مقیاس امید (گویههای 8، 15، 26، 32، 39، 42، 44 و 58)، خواسته (گویههای 2، 4، 19، 27، 33،، 36، 54 و 63)، هدف (گویههای 16، 24، 25، 28، 40، 45، 51 و 62)، شایستگی (گویههای 3، 11، 13، 29، 35، 59، 61 و 64)، وفاداری (گویههای 6، 10، 18، 20، 37، 41، 48 و 53)، عشق (گویههای 1، 7، 14، 23، 34، 38، 57 و 60)، مراقبت (گویههای 9، 17، 21، 30، 46، 47، 52 و 55) و خرد (گویههای 5، 12، 22، 31، 43، 49، 50 و 56) به بررسی نیرومندی من میپردازد. پرسشنامه براساس طیف 4 گزینهای لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد تنظیم شده و نمرهگذاری آن از 1=خیلی کم تا 4=خیلی زیاد است. حداقل و حداکثر میانگین نمرات در این پرسشنامه بهترتیب 1 و 4 خواهد بود. هرچه میانگین نمره به 4 نزدیکتر باشد، نشانه نیرومندی بیشتر من در فرد است و برعکس. سازندگان پرسشنامه روایی صوری، محتوا و سازه این پرسشنامه را تأیید و همچنین، همسانی درونی آن را با روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 68/0 گزارش کردند. الطافی (2010) این پرسشنامه را به فارسی برگرداند و در ایران، هنجاریابی و همسانی درونی این آزمون را ازطریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ در نمونه ایرانی 91/0 و ثبات با روش دو نیمــهســازی را 77/0 گزارش کرد. آلفای کرونباخ در مطالعه حاضر 93/0 بود.
روش اجرا و تحلیل: روش اجرا به این گونه بود که پس از هماهنگی با سازمان آموزش و پرورش نیکشهر محقق به مدارس مراجعه میکرد. پژوهشگر هدف مطالعه را به اطلاع دانشآموزان میرساند و به آنها اطمینان داده میشد که اطلاعاتشان محرمانه باقی خواهند ماند. همچنین، به آزمودنیها اختیار داده شد که داوطلبانه به سؤالات پرسشنامهها جواب دهند و هر زمان که تمایل داشتند میتوانند از پاسخگویی به سؤالات بپرهیزند. آزمودنیها بهصورت انفرادی به سؤالات پرسشنامه پاسخ میدادند. حداکثر زمان پاسخگویی به سؤالات 35 دقیقه بود. برای تجزیهوتحلیل اطلاعات از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه گام به گام) با کمک نرمافزار SPSS21 استفاده شد.
یافتهها
برای بررسی وضعیت توصیفی متغیرهای پژوهش از میانگین و انحراف استاندارد استفاده شد (جدول 1). همچنین، برای بررسی رابطه معناداری زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندگی من با اضطراب کرونا ویروس از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که نتایج در جدول 1 ارائه شدهاند:
جدول 1
میانگین و انحراف معیار و ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش
Table 1
Mean, Standard Deviation and Correlation Coefficients of Research Variables
|
میانگین |
انحراف معیار |
ضرایب همبستگی |
||
متغیر |
علائم روانی |
علائم جسمانی |
اضطراب کرونا ویروس |
||
حضور معنا |
73/2 |
72/0 |
289/0-** |
223/0-** |
301/0-** |
جستجوی معنا |
76/2 |
61/0 |
278/0-** |
258/0-** |
313/0-** |
معناداری زندگی |
74/2 |
57/0 |
290/0-** |
249/0-** |
315/0-** |
بهزیستی معنوی |
53/2 |
66/0 |
399/0-** |
450/0-** |
438/0-** |
امید |
50/3 |
37/0 |
290/0-** |
355/0-** |
334/0-** |
خواسته |
61/3 |
41/0 |
284/0-** |
306/0-** |
304/0-** |
هدف |
75/3 |
39/0 |
209/0-** |
288/0-** |
259/0-** |
شایستگی |
20/3 |
32/0 |
323/0-** |
340/0-** |
341/0-** |
وفاداری |
73/2 |
28/0 |
174/0-** |
204/0-** |
195/0-** |
عشق |
66/2 |
34/0 |
134/0-** |
189/0-** |
169/0-** |
مراقبت |
61/2 |
30/0 |
264/0-** |
290/0-** |
286/0-** |
خرد |
80/2 |
28/0 |
052/0- |
157/0-** |
113/0-* |
نیرومندی من |
11/3 |
25/0 |
300/0-** |
367/0-** |
346/0-** |
*P<05/0 , **P<01/0
براساس یافتههای جدول 1 مقدار ضریب همبستگی حضور معنا، جستجوی معنا و معناداری زندگی دانشآموزان با اضطراب کرونا ویروس بهترتیب برابر با 290/0-، 249/0- و 315/0-، مقدار ضریب همبستگی بهزیستی معنوی با علائم روانی، علائم جسمانی و اضطراب کرونا ویروس بهترتیب برابر با 399/0-، 450/- و 438/0- و مقدار ضریب همبستگی نیرومندی من (مقیاس کل) و زیرمؤلفههای امید، خواسته، هدف، شایستگی، وفاداری، عشق، مراقبت و خرد با اضطراب کرونا ویروس بهترتیب برابر با 346/0-، 334/-، 304/0-، 259/0-، 341/0-، 195/0، 169/0-، 286/0- و 113/0- بود که همه ضرایب در سطح کمتر از 001/0 معنیدارند.
بهمنظور پیشبینی اضطراب کرونا ویروس براساس معناداری زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من از رگرسیون چندگانه گام به گام استفاده شد که نتایج آن در جدولهای 2 تا 4 آمدهاند:
جدول 2
خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیشبینی اضطراب کرونا ویروس براساس مؤلفههای معناداری زندگی
Table 2
Summary of Regression Analysis to Predict Coronavirus Anxiety Based on Meaningful Life Components
گام |
مؤلفه |
R |
R2 |
F |
ضرایب غیر استاندارد |
ضرایب استاندارد |
T |
P-value |
|
B |
Std. Error |
Beta |
|||||||
اول |
حضور معنا |
290/0 |
084/0 |
168/30 |
330/0- |
060/0 |
290/0- |
49/5- |
001/0 |
دوم |
حضور معنا جستجوی معنا |
316/0 |
100/0 |
175/18 |
252/0- 194/0- |
068/0 081/0 |
222/0- 143/0- |
72/3- 39/2- |
001/0 017/0 |
براساس جدول 2 در گام اول، مؤلفۀ حضور معنا وارد مدل رگرسیون شده است. مقدارR برابر با 290/0 و R2 برابر با 084/0 است که به این معناست مؤلفۀ حضور معنا توانسته است 4/8 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی بکند. در گام دوم، مؤلفۀ جستجوی معنا وارد مدل شده و مقدارR به 316/0 و R2 به 100/0 افزایش یافته است و به این معناست که مؤلفههای حضور معنا و جستجوی معنا توانستهاند 10 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی بکنند که سهم پیشبینی مؤلفۀ جستجوی معنا 6/1 درصد بوده است.
جدول 3
خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیشبینی اضطراب کرونا ویروس براساس مؤلفه بهزیستی معنوی
Table 3
Summary of Regression Analysis for Predicting Coronavirus Anxiety Based on Spiritual Well-Being Component
مؤلفه |
r |
R2 |
F |
ضرایب غیر استاندارد |
ضرایب استاندارد |
T |
P-value |
|
B |
Std. Error |
Beta |
||||||
بهزیستی معنوی |
438/0 |
192/0 |
813/77 |
548/0- |
062/0 |
438/0- |
821/8- |
001/0 |
براساس جدول 3، مقدارR برابر با 438/0 و R2 برابر با 192/0 است و به این معناست که متغیر بهزیستی معنوی توانسته است 2/19 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی کند.
جدول 4
خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیشبینی اضطراب کرونا ویروس براساس مؤلفههای نیرومندی من
Table 4
Summary of Regression Analysis for Predicting Coronavirus Anxiety Based on Ego Strong Component
گام |
مؤلفه |
R |
R2 |
F |
ضرایب غیر استاندارد |
ضرایب استاندارد |
T |
P-value |
|
B |
Std. Error |
Beta |
|||||||
اول |
شایستگی |
341/0 |
116/0 |
058/43 |
860/0- |
131/0 |
341/0- |
562/6- |
001/0 |
دوم |
شایستگی امید |
372/0 |
138/0 |
235/26 |
54/0- 435/0- |
170/0 150/0 |
214/0- 196/0- |
174/3- 904/2- |
002/0 004/0 |
سوم |
شایستگی امید مراقبت |
391/0 |
153/0 |
557/19 |
419/0-378/0- 380/0- |
177/0 151/0 161/0 |
166/0- 170/0- 137/0- |
373/2- 507/2- 341/2- |
018/0 013/0 020/0 |
براساس جدول 4، در گام اول مؤلفۀ شایستگی وارد مدل رگرسیون شده است. مقدارR برابر با 341/0 و R2 برابر با 116/0 است که به این معناست مؤلفۀ شایستگی توانسته است 6/11 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی بکند. در گام دوم، مؤلفۀ امید وارد مدل شده و مقدارR به 372/0 و R2 به 138/0 افزایش یافته و به این معناست که مؤلفههای شایستگی و امید توانستهاند 8/13 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی کنند که سهم پیشبینی مؤلفۀ امید 2/2 بوده است. در گام سوم، مؤلفۀ مراقبت وارد مدل شده و مقدارR به 391/0 و R2 به 153/0 افزایش یافته و به این معناست که مؤلفههای شایستگی، امید و مراقبت توانستهاند 3/15 درصد از واریانس اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی کنند که سهم پیشبینی مؤلفۀ مراقبت 5/1 درصد بوده است.
بحث
هدف مطالعه بررسی رابطۀ معنا در زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من با اضطراب کرونا ویروس در دانشآموزان بود. یافتۀ اول نشان داد بین معنا در زندگی و اضطراب کرونا ویروس رابطۀ منفی و معنیداری وجود دارد و مؤلفههای حضور معنا و جستجوی معنا از توان پیشبینی اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان برخوردار بودند. این یافته با یافتههای مطالعات رباط میلی و همکاران (2015)، عبدی سادات و همکاران (2018)، طالبزاده شوشتری و همکاران (2016)، وزیری و لطفی عظیمی (2017) که نشان دادند بین معنای زندگی و اضطراب رابطه منفی وجود دارد، همخوان است. در تبیین این یافته میتوان گفت نداشتن معنا در زندگی موجب میشود احساس پوچی به فرد دست دهد، از زندگی ناامید شود و ملامت و خستگی از زندگی تمام وجودش را فرا گیرد. هرچند الزاماً این حس منجر به بیماری روانی در فرد نمیشود، اثبات شده است که پیشایند بدی برای مبتلاشدن به اختلالات روانی است (Ho et al., 2010). معناداری زندگی با هدفمداری موجب احساس خوشبینی و آرامش خاطر بیشتر در فرد و سبب پایینآمدن سطح عواطف منفی مانند اضطراب و افسردگی و درنهایت، سبب کاهش خطر ابتلا به بیماریهای روانی میشود.
یافته دوم نشان داد بین بهزیستی معنوی و اضطراب کرونا ویروس رابطۀ منفی و معنیداری وجود دارد و متغیر بهزیستی معنوی توانسته است اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی بکند. این یافته با یافتههای مطالعات برومندزاده و کریمی ثانی (2015)، کوپانی و تقوی (2015)، مرعشی و همکاران (2012)، معتمدی و همکاران (2015)، وکیلی و همکاران (2020) که نشان دادند بین بهزیستی معنوی و اضطراب رابطه منفی وجود دارد، همخوان است. در تبیین این یافته میتوان گفت بهزیستی معنوی ازطریق شکلدهی یک نظام ارزشی و معنایی هدفمند مبتنی بر اعتماد و پذیرش تقدیر الهی، نوعی مقابلة معنوی/مذهبی به راه میاندازد و از این طریق منجر به افزایش توان مقابلهای و سرسختی روانشناختی فرد میشود؛ بنابراین، بهزیستی معنوی فرد را قادر میسازد که به ناملایمات، استرسهای روانی معنا بدهند. افرادی که از بهزیستی معنوی بالاتری برخوردارند، این توانایی را دارند که به مشکلات، فشارهای روانی، فقدانهای روانی، ناتواناییهای جسمی و آسیبپذیری روانشناختی معنا بدهند و ازطریق مقابله با این مشکلات از بار روانی آن بکاهند (Einy & Hashemi, 2020)؛ بنابراین، با افزایش بهزیستی معنوی، اضطراب کروناویروس کاهش خواهد یافت.
یافته سوم نشان داد بین نیرومندی من و اضطراب کرونا ویروس رابطۀ منفی و معنیداری وجود دارد و مؤلفههای شایستگی، امید و مراقبت توانستهاند اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان را پیشبینی کنند. این یافته با یافتههای مطالعات اعزازی بجنوردی و همکاران (2020)، امیرفخرایی و همکاران (2020)، جمیل و همکاران (2015)، خدمتی (2020)، شفقدوست و شهامت ده سرخ (2019)، عبدالملکی و همکاران (2020) که نشان دادند بین نیرومندی من و اضطراب رابطه منفی وجود دارد، همخوان است. در تبیین این یافته میتوان گفت وظیفۀ من مدیریت سیستم روانی است و مشکلات روانی، زمانی آشکار میشوند که من نتواند به مسئولیتش عمل کند. با بالارفتن توانمندی من، فرد میتواند از مهارتها و تواناییهای طبیعیاش برای تأثیرنپذیرفتن از نیروها و عوامل ناراحتکننده بهره ببرد. وقتی این کار بهنحو صحیحی صورت پذیرد، قدرت تحمل فرد بالا میرود. تحمل یک توانایی تکاملی است که نجاتیافتن از شرایط سخت و بهبودی پس از آن را تسهیل میکند. همچنین، هنگامی که افراد بهطور مناسبی از منابع درونیشان برای مقابله با تعارضات بیرونی یا درونی استفاده میکنند، از درون قویتر میشوند (Parviz et al., 2016). از آنجایی که من بهطور مستقیم از دنیای بیرونی تأثیر میپذیرید، در شرایط تروماتیک، کارکرد حفظ تعادل آن در واکنش به این وضعیت مختل میشود؛ درنتیجه، تضعیف کنترل تکانهها، مختلشدن قضاوت و واقعیتسنجی، امکان تظاهر نشانگان گسست ازجمله مسخ شخصیت و واقعیت، ضعف در تأخیر نیازها، اختلال در روابط با دیگران و فرایند تفکر ازجمله تمرکز، توجه و حافظه، احتمال درآمیختگی مرزهای من و ناتوانی فرد در ایجاد مرز بین خود و دیگری ازجمله پیامدهای کارکرد ضعیف من است (Durmaz & Unsal, 2019)؛ بنابراین، زندگی در شرایط قرنطینه و داشتن اضطراب کرونا ویروس، با افزایش مسئولیت مراقبتگیری و کاهش کیفیت زندگی زمینهساز کاهش استحکام و توانمندی من شود. درنهایت اینکه توانایی فرد برای کنارآمدن با مسائل و مشکلات زندگی، یعنی داشتن تعادل روانی، به توانایی و قدرت من در جهت غلبه بر استرسهای متنوعی که بر آن وارد میشود، بستگی دارد (Parviz et al., 2016).
با توجه به اینکه مطالعه حاضر ازنظر مکانی صرفاً محدود به بخش خاصی از ایران است، بدیهی است نظرات دانشآموزان دوره دوم متوسطه شهر نیکشهر نمیتواند نماینده کاملی از نظرات دانشآموزان در کل ایران و جهان باشد و این مسئله تعمیم مکانی پژوهش را با محدودیت مواجه میسازد. برای افزایش قدرت تعمیمدهی نتایج باید پژوهشهای مشابهی در سایر شهرها و نقاط جهان و دربارۀ سایر دانشآموزان نیز انجام شود. با توجه به یافته نهایی این مطالعه که نشان داد معناداری زندگی، بهزیستی معنوی و نیرومندی من با اضطراب کرونا ویروس رابطۀ منفی معنیداری دارند، طراحی برنامههای آموزشی در مدارس برای افزایش معناداری زندگی، بهزیستی معنوی و توانمندسازی من و اجرای آنها ازطریق کارگاههای آموزشی مجازی میتواند در کاهش اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان نقش داشته باشد. همچنین، مشاوران مدارس میتوانند با استفاده از روشهای معنادرمانی، تقویت امید، خوشبینی و سرسختی روانشناختی، ضمن کاهش اضطراب کرونا ویروس دانشآموزان، سلامت روان آنان را بهبود ببخشند.
سپاسگزاری
این مقاله مستخرج از پایاننامه کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان است. نویسندگان بر خود لازم میبینند از همه کسانی که با ما در انجام هرچه بهتر این مطالعه همکاری داشتند، بهویژه از دانشآموزان مورد مطالعه تشکر کنند.
[1]. corona virus anxiety
[2] . validity
[3] . reliability
[5] . spiritual well-being
[6] . ego strength