Predicting Meaning of Life Based on Optimism and Humorous Styles

یکی از اساسی‌ترین دل ‌مشغولی‌هایی که هر انسانی در دوره‌ای از زندگی‌اش با آن مواجه می‌شود پرسش دربارۀ معنا، مفهوم و ارزش زیستن است. سؤال‌‌هایی دربارۀ زندگی، مثل اینکه آیا زندگی ارزش زیستن دارد؟ چه چیز زندگی را ارزشمند می‌کند؟ اگر معنایی برای زندگی متصوّر است، چگونه باید آن را دریافت یا محقق کرد؟ آیا با وجود رنج، می‌توان احساس معنا داشت. سؤالاتی این‌چنین که پیوندی عمیق با زندگی انسان دارد، به مفهومی به نام معنای زندگی[1] اشاره می‌کند که باوجود اینکه ذهن بشر را قرن‌هاست به خود مشغول داشته، به‌طور خاص تنها نزدیک به پنجاه سال است که به‌صورت مسئلۀ جدی فلسفی در ذیل مباحث انسان‌‌شناختی مطرح ‌شده است (آلونسو و همکاران، 2018).

در میان جامعۀ ایرانی، جمعیت دانشجویی به‌واسطۀ تنوع قشرهای مختلف حاضر در آن، وجود سنین متنوع، برخورداری از سطح شناختی لازم برای تأمل به مسئلۀ معنا، نمایندۀ مناسبی برای بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر تجارب ِمبتنی بر معنا هستند. بخش درخور توجهی از جمعیت جوان کشور ما را دانشجویان تشکیل می‌دهند. آنها گروهی‌اند که به دلیل شرایط خاص و موقعیت اجتماعی خود در معرض استرس‌های فراوان قرار دارند. مطالعات نشان‌‌دهندۀ فراوانی اختلالاتی مانند استرس، اضطراب و افسردگی در بین دانشجویان است (برایان و همکاران، 2020). عواملی چون دوربودن از محیط خانه و جداشدن از خانواده و ورود به محیط جدید، مسائل و مشکلات درسی، رقابت با دیگر دانشجویان، آزمون‌ها، مسائل و مشکلات مالی، آیندۀ کاری، ناتوانی در تصمیم‌گیری و حجم زیاد درس‌ها به‌منزلۀ عوامل استرس‌‌زای مؤثر بر دانشجویان به ‌حساب می‌آیند. بسیاری از جوانان، مسیری برای آینده که شوق آنها را برانگیزد، در نظر نگرفته‌اند و بر اهداف و ارزش‌هایشان سرمایه‌‌گذاری نکرده‌اند. بسیاری از آنها اوقات خود را صرف اموری می‌کنند که هیچ هدفی را در زندگی‌شان دنبال نمی‌کند یا دست‌کم پیگیر آن اهدافی نیستند که موجب احساس رضایت‌مندی می‌شوند. این آشفتگی و ناهماهنگی بین ارزش و عمل در جوانان موجب سردرگمی و احساس بی‌‌معنایی، ناامیدی و نارضایتی در آنها می‌شود (پارا، 2020).

همچنین، در میان جمعیت دانشجویان افرادی هم هستند که با حضور در جمع و حلقه‌های فکری، به دغدغه‌های عمیق خود پاسخ می‌دهند و نگرشی نسبت به معنا و ارزش زیستنِ خویش اتخاذ می‌کنند. به ‌این ‌ترتیب، پی‌بردن به اهداف مهم زندگی، پیگیری آنها، امیدواری، تاب‌‌آوری در برابر موانع و دریافتن ارزش و معنایی برای زندگی خود در میان جمعیت دانشجو موضوعی حائز اهمیت است (محمدی نسب و همکاران، 1399). چنانچه فرد بتواند با وجود چالش‌های زندگی، معنایش را دریابد و در آن جهت گام بردارد، کمتر در معرض آسیب‌های دوره جوانی و بزرگسالی قرار می‌گیرد؛ آسیب‌هایی که می‌توانند مسیر زندگی ارزشمند فرد را تغییر دهند. به ‌این ‌ترتیب، نیل به فهمی عمیق از تجربۀ این جمعیت، به‌عنوان نماینده‌ای از قشرهای مختلفِ جوان جامعۀ ایرانی، ضرورت این مطالعه را روشن‌تر می‌کند. به عبارت دیگر، با استناد به نتایج برخی تحقیقات انجام‌شده با آموزش و با نگاه خوشبینانۀ افراد به مسائل زندگی و گسترش سبک‌های شوخ‌طبعی می‌توان به معنای زندگی دست پیدا کرد.

در تعریف معنای زندگی باید گفت به احساسی از یکپارچگی وجودی اشاره می‌کند که به دنبال پاسخ‌دادن به چیستی زندگی، پی‌بردن به هدف زندگی و دست‌یافتن به اهداف ارزنده و درنتیجه، رسیدن به حس کامل بودن و مفیدبودن است (دب و همکاران، 2020). پژوهشگران به‌طور معمول دو بعد اصلی معنا را در زندگی بررسی کرده‌اند: وجود معنا و جستجوی معنی. وجود معنا به درجه معناداربودن زندگی مردم اشاره دارد؛ در حالی ‌که جستجوی معنا به درجه‌ای است که مردم در زندگی خود به دنبال معنی‌اند (محمدپور و همکاران، 1400). جستجوی معنا در زندگی، استرس ناشی از حوادث دردناکی را برطرف می‌کند که مردم در زندگی خود تجربه می‌کنند (تیلر و همکاران، 2020). ازنظر وونگ (2012) معنای زندگی شامل هفت حوزه است: موفقیت (پیگیری و دستیابی به اهداف مهم زندگی)، ارتباطات (استعداد اجتماعی عمومی)، دین (داشتن باورهای مثبت دربارۀ روابط با خدا)، تعالی خود (درگیرشدن در کارهای اساسی)، پذیرش خود (پذیرش فروتنانۀ محدودیت‌های شخص)، صمیمیت (داشتن روابط نزدیک احساسی) و رفتار منصفانه (درک درستی از عدالت در زندگی).

معنا در زندگی درعین‌حال، یک ساختار شخصیت مثبت و شاخص رفاه قلمداد می‌شود. جستجوی معنی در زندگی تعریف روشنی ندارد؛ اما پیش‌‌شرط بهزیستی ذهنی و جسمی است (لو و همکاران، 2020). معنای زندگی در باورهای زندگی و روابط فردی افراد نهفته است؛ بنابراین، جستجوی نهایی معنی زندگی شامل سطوح مختلف مانند معنای فعلی زندگی و معنای فرهنگی است. لو و همکاران (2020) نشان دادند یافتن معنی زندگی در دانشجویان می‌تواند عامل محافظ در برابر تمایل به خودکشی در دانشجویان چینی به حساب آید. آفتاب و همکاران (2019) بیان کردند معنای زندگی ممکن است ازنظر زمانی متفاوت و روش‌های مختلفی برای یافتن آن وجود داشته باشد؛ مانند معامله با یک شغل، تعامل با انسان‌ها، ایجاد نگرش مثبت نسبت به دردهای اجتناب‌‌ناپذیر، تجربۀ خوبی، درستی و زیبایی، تجربۀ طبیعت و فرهنگ و دوست‌داشتن دیگران؛ با این‌ حال، جستجو هرگز ناپدید نمی‌شود و روش‌های مختلفی برای یافتن معنی زندگی وجود دارد.

در این میان، یکی از عواملی که می‌تواند به افراد در یافتن معنای زندگی کمک کند، به‌‌خصوص در قشر جوان و دانشجو، شوخ‌طبعی[2] است. در دهه‌های گذشته شاهد افزایش علاقه به مطالعۀ روانشناسی شوخ‌طبعی بوده‌ایم (مارتین و فورد، 2018). در بیان اهمیت شوخ‌طبعی، ‌استیو‌ آلن کمدین ‌معروف‌ آمریکایی (‌رستم ‌بیگی،‌ 1391 به نقل از سادات و بدری گرگری، 1397) ‌می‌گوید ‌هنگامی ‌که ‌به سال‌های تحصیلی ‌خود‌ نگاه‌ می‌کنم،‌ در‌ می‌یابم ‌سه ‌نفر ‌از معلمانم ‌همیشه ‌در ‌خاطرم ‌باقی ‌مانده‌اند.‌ آنچه ‌هر ‌سه‌ آنها ‌مشترک‌ داشتند، ‌‌حس خوب شوخ ‌طبعی‌ بود ‌و ‌خوش‌مشربی‌ آنها ‌‌در ‌زمینۀ شوخ‌طبعی‌ باعث ‌ایجاد‌ افزایش‌ یادگیری ‌و ‌ایجاد‌ فضایی‌‌ می‌شد ‌که ‌در ‌آن‌ احساس‌ راحتی‌ می‌کردم. شوخ‌طبعی افراد را قادر می‌سازد به زندگی خود مثبت نگاه کنند که همین امر سبب افزایش سلامت جسمانی و روانی آنان می‌شود. شوخ‌طبعی، تنش را کاهش می‌دهد و به کیفیت زندگی افراد کمک می‌کند (مک دونالد و همکاران، 2020). همچنین، سوکور و همکاران (2018) در پژوهش خود نشان دادند استفاده از شوخ‌طبعی به‌عنوان وسیله‌ای برای کنارآمدن با شرایط سخت و نوعی ارتباط، موجب انسجام، ایجاد اجماع و انتقال‌دهندۀ پیام‌ها با قدرت می‌شود و وضعیت‌ها را کمتر تهدیدکننده می‌کند و باعث کاهش استرس می‌شود.

انجمن روانپزشکی آمریکا[3] (2013) شوخ‌طبعی را مکانیسم دفاعی تعریف می‌کند که بر جنبه‌های خنده‌‌دار و سرگرم‌کننده یک موقعیت متعارض و استرس‌‌آور متمرکز است. به‌‌طور کلی، چهار سبک مختلف شوخ‌طبعی وجود دارد. بر اساس این، سبک‌های شوخ‌طبعی خودافزاینده و پیونده‌دهنده در گروه هماهنگ و سبک‌های شوخ‌طبعی خودکاهنده و خودپرخاشگرانه در گروه ناهماهنگ قرار می‌گیرند. شوخ‌طبعی خودافزاینده به روند استفاده از شوخ‌طبعی به‌عنوان یک استراتژی کنارآمدن و نگاه‌کردن به زندگی با دیدگاه طنز در زمان استرس اشاره دارد (استریک، 2021). شوخ‌طبعی پیونددهنده نوعی شوخ‌طبعی است که برای توسعۀ تعاملات بین‌فردی به کار می‌رود. افرادی که از این سبک در سطح زیادی برخوردارند، تمایل دارند چیزهای بامزه‌ای بگویند، دیگران را با شوخی، سرگرم و روابط را تسهیل کنند و تنش‌های بین‌فردی را کاهش دهند (اصغری ابراهیم‌آباد و همکاران، 1399). شوخ‌طبعی پرخاشگرانه، به دنبال برآورده‌ساختن خواسته‌های خود در رابطه با برتری و ارضای احساسات به ‌گونه‌ای است که ازنظر اجتماعی نامناسب باشد. شوخ‌طبعی خودکاهنده، طنز دربارۀ خود شخص است که باعث تمسخر خود برای خنداندن دیگران می‌شود (کورتولو، 2019)؛ با این ‌حال، این بدان معنا نیست که همۀ انواع شوخ‌طبعی به یک اندازه مؤثرند. مطالعات نشان می‌دهند فقط شوخ‌طبعی مثبت (یعنی سرگرمی دلسوزانه، بردبار و خیرخواهانه) و نه شوخ‌طبعی منفی (یعنی خندیدن به شرایط با روش‌های خصمانه و برتر) در برابر تأثیر عواطف منفی نقش محافظت‌‌کننده دارند (سامسون و گروس، 2012).

همچنین، خوش‌‌بینی[4] عامل مؤثر دیگر بر یافتن معنای زندگی است؛ یک ویژگی قابل یادگیری و واقعیتی است که فرد را در زندگی امیدوار نگاه می‌دارد. خوش‌‌بینی سبب می‌شود فرد نتایج مثبت را به‌ جای نتایج منفی در رویارویی با مشکلات در نظر بگیرد (اوریل و همکاران، 2020). افراد خوش‌‌بین دیدگاه مثبت‌تری نسبت به زندگی دارند و بر جنبه‌های مثبت موقعیت‌ها و حوادث متمرکز می‌شوند. آنها انتظارات مثبتی دارند و برای دستیابی به تحولات در آینده خوش‌‌بین‌ترند. خوش‌بینی نتیجۀ انتظارات منطقی، خودپردازی و معنای زندگی است. خوش‌‌بینی را می‌توان به‌عنوان رویکرد مثبت نسبت به همۀ رویدادها و پدیده‌ها، یک نگرش مثبت یا انتظار برای مثبت‌ترین گزینه‌ها بدون انتخاب وقایع و پدیده‌های خاص بیان کرد که فرد در زندگی خود با آن روبه‌رو می‌شود (کلی و همکاران، 2020). آرسلان و ایلدریم (2021) نشان دادند نوع نگاه فردی به مسائل و توجیه‌هایی که برای رفتارهای خود می‌آورد، بر معنای زندگی او تأثیر می‌گذارد. به‌ عبارت‌ دیگر، خوش‌بینی یا داشتن نوعی انتظار کلی مبنی بر اینکه در آینده، رویدادهای خوب، بیشتر از رویدادهای بد اتفاق خواهند افتاد، می‌تواند بر رفتار افراد و نحوۀ کنارآمدن آنها با مشکلات و رویدادهای فشارزای زندگی تأثیر بگذارد. در همین راستا مطالعۀ بالتاسی و سویکان (2020) ارتباط مثبت و مؤثری بین خوش‌بینی و خوشبختی با رضایت از زندگی و معنای زندگی یافتند. همچنین نشان دادند زنان، خوش‌بینی بیشتری نسبت به مردان دارند. همچنین، نتایج مطالعۀ اکبری و همکاران (1398) با عنوان «تحلیل کانونی رابطه بین دینداری، امید و خوش‌بینی با معنا در زندگی و کیفیت زندگی در بیماران دچار ضایعه نخاعی» نشان داد دینداری، امید و خوش‌بینی پیش‌‌بینی‌کنندۀ معنا در زندگی و کیفیت زندگی است. با توجه به اینکه مسئلۀ معنای زندگی عامل بسیار مهمی در تمام ابعاد زندگی بشر بازی می‌کند، برای توسعۀ آن شایسته است به عواملی همچون خوش‌بینی و سبک‌های شوخ‌طبعی توجه کرد. به عبارت دیگر، با سرمایه‌گذاری افراد در مسائلی همچون خوش‌بینی و سبک‌های شوخ‌طبعی، می‌توان معنای زندگی را توسعه داد. با توجه به اینکه بررسی‌ها و پیگیری‌های پژوهشگر نشان دادند دربارۀ معنای زندگی و ارتباط آن با خوش‌بینی و سبک‌های زندگی تحقیقات کمتری در داخل کشور صورت گرفته است، با انجام این تحقیق، می‌توان اهمیت خوش‌بینی و شوخ‌طبعی را در ایجاد آن کشف کرد. با توجه به مقدمۀ بالا در پژوهش حاضر این سؤال مطرح‌ شد که آیا سبک‌های شوخ‌طبعی و خوش‌‌بینی پیش‌بینی‌کنندۀ معنای زندگی دانشجویان هستند.

روش

روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعۀ آماری تحقیق حاضر دانشجویان دختر و پسر رشته روان‌شناسی دانشگاه پیام نور اهواز شاغل در سال تحصیلی 1398-1399 با میانگین سنی 23 بود. با توجه به شیوع بیماری کرونا و حضورنداشتن دانشجویان در دانشگاه با تشکیل گروه واتس‌آپی و ارسال پرسش‌‌نامه‌های آنلاین از این تعداد، 255 نفر به‌ روش نمونه‌گیری دردسترس و داوطلبانه انتخاب شدند که درنهایت 233 نفر (180 دختر و 53 پسر) وارد تحلیل شدند. دلیل تنزل‌یافتن افراد در تحقیق به 233 نفر، تکمیل‌نکردن برخی از ماده‌های پرسش‌نامه‌ها توسط دانشجویان مورد هدف بود. داوطلبانه‌بودن دانشجویان برای شرکت در تحقیق، مقطع تحصیلی کارشناسی و داشتن سن بین 21 تا 29 از ملاک ورود و تکمیل‌نکردن کامل پرسش‌نامه‌ها از ملاک خروج از تحقیق بود.

ابزار سنجش: پرسش‌نامۀ معنای زندگی[5] (MLQ): استگر و همکاران (2006) پرسش‌‌نامۀ معنا در زندگی را برای ارزیابی معنا و تلاش برای یافتن آن ارائه کردند. این پژوهشگران برای ساخت این ابزار ابتدا 44 ماده تهیه کردند و سپس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی به دو عامل وجود معنا در زندگی و جستجوی معنا در زندگی با مجموع 17 ماده رسیدند. سپس در یک تحلیل عاملی با 10 گویه دست یافتند. این پرسش‌نامه دارای دو زیرمقیاس جستجوی معنا (5 ماده 2، 3 ،7، 8 و10) و وجود معنا در زندگی (5 ماده 1، 4، 5، 6، 9) است. شیوۀ نمره‌گذاری این پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت از کاملاً نادرست (نمره یک)، تا کاملاً درست (نمره 7)، انجام می‌شود. سؤال 9 به شکل معکوس نمره‌گذاری می‌شود. کمترین نمره در این پرسش‌نامه 10 و بالاترین نمره 70 است. کسب نمرۀ بالا نشان‌دهندۀ داشتن معنا در زندگی است. طبق پژوهش استگر و همکاران (2006)، قابلیت اعتماد زیرمقیاس وجود معنا 86/0 و زیرمقیاس جستجوی معنا 87/0، به دست آمد. ضریب قابلیت اعتماد پرسش‌نامۀ معنا در زندگی در پژوهش پیمان‌فر و همکاران (1391) با استفاده از آلفای کرونباخ 89/0 به‌ دست ‌آمده است. در تحقیق حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ 86/0 به دست آمد.

پرسش‌نامۀ سبک‌های شوخ‌طبعی[6](HS): برای سنجش سبک‌های شوخ‌طبعی، از پرسش‌نامۀ شوخ‌طبعی 30 ماده‌ای سواری (1397)، با اقتباس از پرسش‌نامۀ سبک‌های شوخ‌طبعی مارتین و همکاران (2003) استفاده شد که چهار بعد پیونددهنده (8 ماده)، پرخاشگرانه (7 ماده)، خودکاهنده (7 ماده)، و خودافزاینده (8 ماده) را اندازه‌‌گیری می‌کند. ماده‌های پرسش‌نامه به‌صورت مقیاس پنج‌‌درجه‌ای از کاملاً مخالف (1 امتیاز)، تا کاملاً موافق (5 امتیاز)، نمره‌‌گذاری می‌شوند. در تحقیق حاضر، برای تعیین پایایی پرسش‌‌نامۀ شوخ‌طبعی، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای کل پرسش‌نامه برابر با 71/0 شد که بیان‌کنندۀ ضرایب پایایی قبول پرسش‌نامۀ یادشده است. کمترین نمره در این پرسش‌نامه 30 و بالاترین نمره 150 است. کسب نمرۀ بالا نشان‌دهندۀ شوخ‌طبعی بالا است. درخور ذکر است ضریب پایایی بعد پیونددهنده 70/0، بعد پرخاشگرانه 71/0، بعد خودکاهنده 71/0 و بعد خودافزاینده 73/0 برآورد شد. درضمن، روایی پرسش‌‌نامه ازطریق تحلیل عاملی تأییدی تأیید شد (سواری، 1397). در تحقیق حاضر، پایایی خرده‌مقیاس‌های ابزار به روش آلفای کرونباخ به‌ترتیب، 86/، 88/، 80/0 و 91/0 به دست آمد.

پرسش‌نامۀ خوش‌‌بینی[7](ML): پرسش‌نامۀ خوش‌‌بینی شییر و کارور (1985) شامل ده جمله است که وضعیت خوش‌بینی / بدبینی فرد را بیان می‌کند. کجباف و همکاران (1385) پرسش‌نامه را به فارسی ترجمه کردند. نمره‌‌گذاری آن براساس مقیاس پنج‌‌درجه‌ای لیکرت از کاملاً مخالف (0) تا کاملاً موافق (4) است. 3 ماده مربوط به خوش‌بینی، 3 ماده بیان‌کنندۀ بدبینی و 4 ماده آن خنثی و انحرافی‌اند و نمره‌گذاری نمی‌شوند. حداقل نمره صفر و حداکثر آن 24 است. کسب نمرۀ بالا نشان‌‌دهندۀ خوش‌بینی بالا است. سازندۀ آن، ضریب آلفای کرونباخ ابزار را 76/0 گزارش کرد (شییر و کارور، 1985). در پژوهش موسوی نسب و تقوی (1385) نیز روایی صوری و محتوای ابزار تعیین و تأیید شد و همچنین، مقدار آلفای کرونباخ پرسش‌‌نامه 70/0 به دست آمد که گویای اعتبار بالای پرسش‌نامه است (موسوی نسب و تقوی، 1385). ضریب روایی هم‌زمان بین مقیاس خوش‌بینی با افسردگی و خودتسلط‌یابی به‌ترتیب 64/0 و 70/0 به دست آمد (به نقل از شریفی و سعیدی، 1394). در تحقیق حاضر، پایایی ابزار به روش آلفای کرونباخ 95/0 به دست آمد.

روش اجرا و تحلیل: به‌منظور انجام تحقیق حاضر و پس از آماده‌کردن پرسش‌نامه‌ها و گرفتن مجوز اجرای این تحقیق از طرف اداره آموزش دانشگاه، لینک ورود دانشجویان برای پاسخ‌دادن به پرسش‌نامه‌ها طراحی و در اختیار آنان قرار گرفت و از آنان خواسته شد به دقت به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دهند. پس از گذشت دو روز از پخش پرسش‌نامه‌ها داده‌ها جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل شدند. برای تجزیه‌‌وتحلیل داده‌ها از همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری، استفاده و با کمک نرم‌‌افزار SPSS تجزیه‌وتحلیل شدند. به دانشجویان اطلاع داده شد اطلاعات آنها محرمانه است و در اختیار کسی قرار داده نمی‌شود.

یافته‌ها

مقطع تحصیلی کلیۀ دانشجویان مطالعه‌شدۀ، کارشناسی بود و اکثراً دانشجویان دختر بودند و میانگین سنی آزمودنی‌ها 24 بود.

در جدول 1، شاخص‌های توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و ماتریس همبستگی مربوط به متغیرهای معنای زندگی، خرده‌مقیاس‌های شوخ‌طبعی و خوش‌‌بینی گزارش‌ شده است.

جدول 1. مقادیر شاخص‌های توصیفی و ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش

                                                                                                                                                           *05/0**       p<01/ p<

نتایج جدول 1 نشان دادند متغیرهای معنای زندگی، سبک‌های شوخ‌طبعی (خرده‌مقیاس‌های آن) و خوش‌‌بینی به‌ترتیب دارای میانگین و انحراف استاندارد 02/37 (54/14)، 14/23 (7/8)، 6/23 (01/6)، 22/23 (16/6)، 65/23 (68/8) و 41/23 (7/8) است. با توجه به نتایج ماتریس همبستگی، بین تمامی متغیرهای پژوهش (معنای زندگی، سبک‌های شوخ‌طبعی و خرده‌مقیاس‌های آن و خوش‌‌بینی) بین خوش‌‌بینی با معنای زندگی در سطح (001/0p< ،20/0=r)، بین سبک پیونددهنده با معنای زندگی در سطح (001/0p< ،54/0 =r)، بین سبک خودافزاینده با معنای زندگی در سطح (001/0p< ،55/0 =r)، ارتباط مثبت و معنی‌داری و بین سبک پرخاشگرانه با معنای زندگی در سطح (001/0p< ،32/0-=r) و بین سبک خودکاهنده با معنای زندگی در سطح (001/0p< ،27/0-=r) رابطۀ منفی معنی‌داری وجود دارد.

نتایج تحلیل داده‌ها نشان دادند مقدار آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای هیچ‌کدام از متغیرها کمتر از 05/0 نبود و می‌توان گفت متغیرهای پژوهش نرمال‌اند. در ابتدا پیش‌شرط‌های مدل رگرسیون برای بررسی میران تأثیر هدف 1 بررسی شد. نتایج نشان دادند سطح معنی‌داری آزمون کولموگروف اسمیرنوف با مقدار بیشتر از 054/0 حاکی از نرمال‌بودن باقیمانده‌های مدل و آمارۀ دوربین واتسون با مقدار بین 5/1 تا 5/2 نشان از استقلال باقی‌مانده‌ها در مدل دارد. همچنین، برای بررسی هم‌خطی بین متغیرهای مستقل از شاخص‌های عامل تورم واریانس (VIF) و شاخص تولرانس (Tolerance) بهره گرفته شد که با توجه به اینکه مقدار شاخص VIF کوچک‌تر از 10 و شاخص تولرانس بیش از 1/0 بود، درنتیجه، مشکل هم‌خطی بین متغیرهای مستقل مشاهده نشد. همچنین، به‌منظور بررسی همسانی واریانس‌های باقی‌‌مانده‌ها از نمودار پراکنش آماری استفاده شد که پس از رسم نمودار فوق، روندی در نمودار به‌دست‌آمده مشاهده نشد که نشان از همسانی واریانس باقیمانده‌های مدل باشد؛ بنابراین، همۀ شرایط مدل رگرسیون برقرار بود و می‌توان برای بررسی فرضیه از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده کرد.

برای بررسی و تعیین نقش شوخ‌طبعی و خرده‌مقیاس‌های آن و خوش‌‌بینی بر معنای زندگی دانشجویان از رگرسیون چندگانه (به روش گام‌به‌گام) استفاده‌ شده است. متغیرهای مستقل (خوش‌‌بینی و سبک‌های شوخ‌طبعی و خرده‌مقیاس‌های آن) در 5 مدل وارد شدند که نتایج آن در جدول 2 نشان داده شده‌اند. خوش‌بینی در مدل اول وارد شد و 31 درصد از تغییرات معنای زندگی را تبیین کرد. همچنین، به‌ترتیب در مدل‌های 2 تا 5 متغیرهای شوخ‌طبعی پیونددهنده، شوخ‌طبعی خودافزاینده، شوخ‌طبعی خودکاهنده و شوخ‌طبعی پرخاشگرانه وارد شدند و هر کدام درصدی از تغییرات معنای زندگی را تبیین کردند.

جدول 2. نتایج پنجمین مدل رگرسیون گام‌‌به‌گام در کل جامعه (متغیر وابسته: معنای زندگی)

نتایج جدول 2 نشان دادند سطح معنی‌داری آمارۀ فیشر در گام پنجم کمتر از 05/0 بود و حاکی از معنی‌داری مدل مربوط به هدف تحقیق است و نتایج ضریب تعیین تعدیل‌شده نشان می‌دهند حدود 40 درصد از تغییرات متغیر معنای زندگی با متغیرهای خوش‌‌بینی، شوخ‌طبعی پیونددهنده، شوخ‌طبعی خودافزاینده، شوخ‌طبعی خودکاهنده و شوخ‌طبعی پرخاشگرانه پیش‌بینی می‌شود. سبک شوخ‌طبعی پیونددهنده و افزاینده با ضریب بتای استاندارد (60/0) و (52/0) بالاترین تأثیر رگرسیونی را روی معنای زندگی دارند؛ بدین معنی که با یک واحد افزایش در سبک شوخ‌طبعی پیونددهنده و افزاینده به‌ترتیب 60/0 و 52/0 واحد افزایش در معنای زندگی دانشجویان ایجاد می‌شود.

بحث

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش پیش‌بینی‌کنندگی متغیرهای خوش‌بینی و سبک‌های شوخ‌طبعی در یافتن معنای زندگی در دانشجویان بود. نتایج پژوهش حاضر نشان دادند هر دو متغیر پیش‌‌بین خوش‌‌بینی و سبک‌های شوخ‌طبعی توانستند معنای زندگی دانشجویان را پیش‌بینی کنند که با نتایج سامسون و گروس (2012) همسو است. در تبیین این یافته باید گفت معنای زندگی یا جستجو برای معنای زندگی با سلامت روان، رضایت از زندگی، بهزیستی ذهنی و امید و خوش‌بینی در نمونه‌های مختلف اعم از جوان، بزرگسال و سالمند رابطۀ معنی‌داری دارد (استریک، 2021). افرادی که اهداف معناداری در زندگی دارند و درگیر فعالیت‌های ایجاد معنا شوند، هماهنگی بیشتری را تجربه می‌کنند (یعنی شناختن و با علاقه انجام‌دادن این فعالیت‌ها). هرچه افراد بیشتر در این فعالیت‌ها یا دستیابی به اهداف درگیر باشند، انتظارات مثبت بیشتری خواهند داشت؛ یعنی خوش‌‌بین‌ترند (جیانگ و همکاران، 2020). نتیجۀ مهم این پژوهش این است که آموزش خوش‌‌بینی می‌تواند به افراد کمک کند تجارب مثبت و خوب خود را باز بشناسند و با به‌‌کارگیری آنها در زندگی، زندگی خود را شخصاً شکل دهند نه اینکه به‌صورت منفعل هرچه بر سرشان می‌آید، بپذیرند. شوخ‌طبعی باعث تغییر دیدگاه فرد نسبت به خود و دیگران می‌شود و زندگی برای او معنای جدیدی پیدا می‌کند که این مهارت در حل مشکلات، غلبه بر یأس و ناامیدی و حل راحت‌تر مشکلات و ناسازگاری‌ها و بهبود سلامت جسمانی و روانی انسان مؤثر است. به ‌عبارت ‌دیگر، زمانی که دانشجویان درک کنند زندگی معنی‌داری دارند، تلاش می‌کنند هدفمند رفتار کنند. افراد با سطوح بالای معنی‌داری در هنگام رویارویی با مسائل روزمره، فقط بر جنبه‌های مشخصی از مشکل تمرکز می‌کنند؛ در صورتی ‌که اشخاص با سطوح پایین معنا در زندگی، به محدودبودن زمان به‌عنوان مشکلی بزرگ می‌نگرند و مشکلات فعلی را با احتمال نرسیدن به اهداف آینده پیوند می‌دهند. وقتی افراد با موقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند که نمی‌توانند تغییر کنند سعی می‌کنند با اتخاذ نگرش خوش‌‌بینانه‌تری با این شرایط کنار بیایند و به‌ جای اینکه به بدترین شرایط موجود بیندیشند، یک سیستم خوش‌‌بینانه نشان می‌دهند و همین امر، در شکل‌گیری معنای زندگی سازنده نقش عمده دارد؛ البته باید خاطرنشان کرد خوش‌‌بینی بیان‌کنندۀ خصوصیات مربوط به جنسیت در معنای زندگی است. زنان وقایع و پدیده‌ها را عمیق‌تر از مردان درونی می‌کنند، ساختار عاطفی دارند و احساسات خود را بیشتر منعکس می‌کنند (جیانگ و همکاران، 2020).

یافتۀ دیگر پژوهش، پیش‌بینی معنای زندگی براساس شوخ‌طبعی است که با نتایج بالتاسی و سویکان (2020) همسو است. استفاده از شوخی عامل مهمی در مقابله با تنیدگی‌هاست که باعث می‌شود فرد از سلامت روانی بیشتری برخوردار شود. شوخ‌طبعی بالا به فرد کمک می‌کند برای انجام‌دادن فعالیت‌های اجتماعی اشتیاق بیشتری داشته باشد و همچنین، باعث شکل‌گیری تعاملات اجتماعی و تقویت آن در طول زمان می‌شود؛ بنابراین، شوخ‌طبعی چسب اجتماعی است که تجربیات ناکامی و ناامیدی را کاهش می‌دهد. شوخی موجب می‌شود فرد جنبۀ مثبت رویدادها را در نظر بگیرد و فرد توانایی پیدا می‌کند تا رویدادها را از جهتی شوخی و خنده‌دار تصور کند و از میزان استرس کاسته شود. همان‌طور که سوکور و همکاران (2018) نشان دادند هرچه مردم شوخ‌طبع‌تر باشند، صرف‌نظر از اینکه فشارهای زندگی کم، متوسط یا زیاد باشند، کمتر دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند. شوخی به این دلیل کارساز است که به شخص امکان می‌دهد واقعیت را به ‌گونه‌ای تحریف کند که ازنظر اجتماعی، پذیرفتنی و تا حدی معقول است؛ ازاین‌رو، شوخ‌طبعی به‌عنوان یک راهبرد مقابله‌ای می‌تواند با تغییردادن موقعیت بیرونی و تحریف منطقی واقعیت راهی برای کنارزدن اضطراب و رویارویی با مشکلات مداوم زندگی دانشجویی ایجاد کند؛ درنتیجه، می‌توان با آموزش‌ سبک‌های خوش‌بینی و افزایش مهارت‌های شوخ‌طبعی در دانشجویان میزان رضایت از زندگی و همچنین، معنای زندگی را در آنان افزایش داد تا با معضلات زندگی دانشجویی کنار بیایند.

همان‌طور که قبلاً گفته شد خوش‌‌بینی می‌تواند بر همۀ ابعاد زندگی بشر اثرگذار باشد؛ به طوری که تجارب و بررسی‌ها نشان می‌دهند خوش‌بینی در هموارکردن مقابله با مسائل زندگی به افراد کمک می‌کند و باعث می‌شود افراد به امیدواری بیاندیشند. درخور ذکر است خوش‌بینی یک نوع سبک تفسیری است که افراد از آن برای توجیه موفقیت‌ها و شکست‌های خود استفاده می‌کنند. معمولاً افراد خوش‌بین موفقیت‌ها را به عوامل درونی، پایدار و فراگیر نسبت می‌دهند؛ در حالی که شکست‌های خود را به عوامل بیرونی، موقت و خاص نسبت می‌دهند؛ اما برعکس، بدبین‌ها موفقیت‌های خود را به عوامل بیرونی، موقت و خاص نسبت می‌دهند؛ در حالی که شکست‌ها را به عوامل درونی، همیشگی و فراگیر نسبت می‌دهند. با استناد به این مطلب می‌توان نتیجه گرفت خوش‌بینی همواره راه را برای معنای زندگی هموار می‌کند؛ اما خوش‌بینی ممکن است آمادگی ما را برای رویارویی با مسائل و رویدادهای واقعی در زندگی کاهش دهد. از این نظر لازم است خوش‌بینی زیاد با ارزیابی درست موقعیت یا مسئلۀ پیش‌آمده همراه باشد؛ بنابراین، ما برای اعتماد به یکدیگر به خوش‌‌بینی و دلشادی نیاز داریم؛ اما خوش‌‌بینی بیش از اندازه، ممکن است ما را از واقعیت‌های زندگی دور کند.

شوخی و شوخ‌طبعی فعالیت جهان‌شمولی است که افراد متعلق به بافت‌های اجتماعی و فرهنگی متفاوت در سراسر جهان آن را تجربه می‌کنند. این اصطلاح به کیفیتی از عمل، گفتار و نوشتار اشاره دارد که موجب سرگرمی و تفریح می‌شود؛ زیرا نتایج بررسی‌ها نشان دادند شوخ‌طبیعی یکی از مهم‌ترین ابزارها در روابط اجتماعی است و افراد را قادر می‌سازد عملکرد سازگارتری داشته باشند و راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنند. نتایج این بررسی نشان دادند می‌توان ازطریق خوش‌بینی که به دلیل مسائل پیچیدۀ زندگی امروزی در بین افراد، به‌ویژه در دانشجویان کم‌رنگ شده است و با اهتمام به موضوع خوش‌بینی و احیای مجدد آن، زمینۀ نشاط را در جامعه فراهم کرد که این مسئله در تحقیقات قبلی کمتر به آن توجه شده است.

ازجمله محدودیت‌های این پژوهش، جمعیت بررسی‌شده است که دانشجویان بودند؛ ازاین‌رو، تعمیم آن به جمعیت‌های دیگر با محدودیت روبه‌روست. داده‌های به‌‌دست‌آمده از ابزارهای خودسنجی، محدودیت دیگر پژوهش حاضر است. با در نظر گرفتن محدودیت‌های پژوهش برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود بررسی‌های مشابه دربارۀ سایر گروههای سنی انجام شود. همچنین، بررسی پژوهشی که میانجی‌هایی را نیز در بین متغیرهای مستقل و وابسته بررسی کنند، سازنده است. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش مبنی بر ارتباط خوش‌‌بینی و شوخ‌طبعی با معنای زندگی، پیشنهاد می‌شود سطح شادکامی و خوش‌‌بینی دانشجویان با آموزش و ارتقای دانش، به کار گرفته و به برنامه‌های آموزشی برای داشتن زندگی معنادار و راهبردهای مقابله‌ای کارآمد در دانشگاه توجه شود. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی برای اندازه‌گیری و جمع‌آوری داده‌های پژوهش علاوه بر پرسش‌نامه از مصاحبه‌های ساختاریافته یا نیمه‌ساختاریافته استفاده شود. انجام پژوهش‌هایی با حجم نمونه بزرگ و انجام آن در اقوام، فرهنگ‌ها و شهرهای مختلف با هدف تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کلان برای دانشجویان می‌تواند نتایج مفیدی در پی داشته باشد. همچنین، می‌توان زیرمقیاس‌های متغیر مستقل این پژوهش را با متغیر وابسته به‌عنوان یک موضوع جدید بررسی کرد.

[1]. meaning in life

[2]. humor

[3]. American Psychiatric Association

[4]. optimism

[5]. Meaning of Life Questionnaire  

[6]. The Humor Styles

[7]. Optimism Questionnaire