Authors
1 Ph.D. Student in Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and psychology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and psychology Al-Zahra University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and psychology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
4 Professor of Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and psychology, Al-Zahra University, Tehran, Iran
5 Assistant Professor of Psychology, Faculty of Education and psychology Al-Zahra University, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
از زمانی که تعریف سلامت علاوه بر نبود بیماری، بهزیستی جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی را نیز در بر گرفت، دیدگاه روانشناسی مبتنی بر درمان بیماری‌ها، جای خود را به دیدگاهی داد که بر ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها تأکید می‌کرد. بدین ترتیب روانشناسی مثبت‌گرا که علم مطالعۀ توانمندی‌های انسان‌هاست، متولد شد. هدف این شاخه از روانشناسی حل مشکلات نیست، بلکه بر پژوهش درباره عواملی که زندگی کردن را ارزشمند می‌سازند تأکید دارد. به طور خلاصه، روانشناسی مثبت‌گرا با چگونگی تبدیل 8- به 2- سر و کار ندارد، بلکه می‌خواهد مشخص سازد چگونه می‌توان 2+ را به 8+ تبدیل کرد (بونیول، 2012).
این جهت‌گیری جدید در روانشناسی در سال 2000 بنیانگذاری شد و از آن زمان تا کنون با سرعت زیادی رشد کرده است. هدف روانشناسی مثبت‌گرا به کارگیری روش‌های پژوهش تجربی به منظور مطالعۀ ابعادی مانند بهزیستی، غرقه شدن، نیرومندی‌های فردی، خرد، خلاقیت، سلامت روانی و ویژگی‌های نهادها و اجتماعات مثبت است (لیوبومیرسکی و همکاران، 2005).
در سال 2002 سلیگمن نظریه شادکامی اصیل را مطرح ساخت. بر اساس این نظریه هدف نهایی روان درمانی مثبت‌گرا افزایش رضایت از زندگی است. از نظر وی راه‌های مختلفی برای شادمان شدن و احساس رضامندی از زندگی وجود دارد (پترسون، 2006؛ سلیگمن، 2002). یکی از راه‌های کسب شادکامی در آیین لذت‌گرایی - به حداکثر رساندن لذت و به حداقل رساندن درد - ریشه دارد. بر اساس این مکتب راه اصلی دستیابی به یک زندگی رضایتبخش ارضای فوری نیازهای حسی است (واتسون، 1895). این مکتب جدید که زیربنای روان‌تحلیل‌گری و رفتارگرایی محض بود با روانشناسی ارتباط داشت. مکتب لذت‌گرایی در حال حاضر نیز به حیات خود ادامه داده و تحت عنوان روانشناسی لذت‌گرا مطرح می‌شود (کانه من، داینر و شوارتز،1999).
دومین راه شادمان شدن، درگیر شدن در فعالیت در حال انجام و تجربۀ حالت غرقه شدن است (چیکسنت‌میهالی، 1990). در خلال این حالت، زمان برای فرد به سرعت می‌گذرد، توجه بر خود فعالیت متمرکز است و احساس خود به عنوان یک بازیگر اجتماعی از بین می‌رود. غرقه شدن به معنای درگیر و گیج شدن با لذت‌های حسی نیست. درواقع، غرقه شدن در لحظۀ حال یک تجربۀ غیر عاطفی و ناهشیار است. معمولاً افراد غرقه‌شدن را بسیار لذتبخش توصیف می‌کنند. اما این قضاوت بعد از تجربۀ غرقه شدن اتفاق می‌افتد و ممکن است فرد در خلال فعالیتی که منجر به غرقگی می‌شود این لذت را احساس نکند (هول، 2011) و سرانجام مسیر سومی که به شادکامی منجر می‌شود مفهوم سعادت یا یودامونیا است که توسط ارسطو مطرح شده است. بر اساس این دیدگاه، شادکامی اصیل شامل شناسایی فضائل فردی، پرورش آن ها و زندگی کردن در راستای این فضائل است. این دیدگاه بعدها توسط فیلسوفانی مانند جان استوارت میل و برتراند راسل گسترش پیدا کرد. روانشناسان نیز بر این اساس مفاهیمی را مطرح کرده‌اند که از جمله مهمترین آن ها می‌توان به مفهوم انسان با کنش کامل راجرز (1995)، مفهوم خودشکوفایی مزلو (1970)، مفهوم بهزیستی روانشناختی ریف و سینگر (1996) و نظریۀ خودتنظیمی دسی و ریان (2000) اشاره کرد (هول، 2011).
بر اساس نظریه شادکامی اصیل فرض بر آن است که داشتن زندگی خوشایند و لذتبخش، زندگی متعهدانه زندگی معنادار موجب شادکامی و در نتیجه رضایت از زندگی افراد می‌گردد. سلیگمن این سه بعد را جهت‌گیری‌های شادکامی نامیده است. افراد زمانی به زندگی خوشایند و لذت بخش می‌رسند که بتوانند هیجان‌های مثبتی را در زمینه زندگی گذشته، حال و آینده شان تجربه کنند. زندگی زمانی متعهدانه احساس می‌شود که فرد در حوزه‌های گوناگون زندگی از جمله در کار، روابط عشقی و تفریح و بازی عمیقاً در کاری که انجام می‌دهد درگیر و در آن غرق شود. زندگی معنادار نیز به معنای استفاده از توانمندی‌های فردی در خدمت به چیزی فراتر از خود است (مگیار موئی، 2009).
سلیگمن (2002) اظهار کرده است وقتی این جهت‌گیری‌های سه گانه در کنار هم وجود داشته باشند، یک زندگی کامل حاصل می‌شود که شامل هر سه نوع جهت‌گیری است و می‌توان از طریق فعالیت‌های مجزا یا به وسیلۀ یک فعالیت واحد به آن رسید. سلیگمن (2011) می‌گوید زندگی پوچ (تهی) زمانی به وجود می‌آید که حداقل یکی یا بیش از یکی از این اجزای زندگی کامل وجود نداشته باشند، در این صورت این فرضیه مطرح می‌شود که دلیل بخشی از مشکلات روانشناختی این مسأله است. رشید و سلیگمن (2008) به منظور دستیابی افراد به زندگی کامل، فرایند روان‌درمانی مثبت‌گرا را که یک درمان 14 جلسه‌ای است مطرح کرده‌اند. از آنجایی که آن‌ها برای ارزیابی اولیه جهت‌گیری‌های شادکامی در افراد به یک وسیلۀ سنجش نیاز داشتند، رشید (2008) پرسشنامه ویژگی‌های روان‌درمانی مثبت را تدوین کرد. البته وی اشاره کرده است که می‌توان از این ابزار به منظور ارزیابی جهت‌گیری شادکامی افراد در همۀ موقعیت‌ها استفاده کرد (رشید، 2008).
رشید (2008) اظهار کرده است که پرسشنامه ویژگی‌های روان درمانی مثبت برای سنجش شادکامی تدوین شده و شبیه پرسشنامۀ افسردگی بک است. مواد بیست و یک گانۀ پرسشنامه به شکل گزارش شخصی، سه مسیر به سمت شادکامی (یعنی زندگی خوشایند، متعهدانه و معنادار) را آن‌گونه که سلیگمن (2002) مطرح می‌کند، می‌سنجند.
رشید (2008) اعتبار همگرای پرسشنامه ویژگی‌های روان درمانی مثبت را از طریق سنجش میزان همبستگی این پرسشنامه با مقیاس‌های بهزیستی مانند مقیاس رضایت از زندگی با همبستگی 68/0، پرسشنامه هیجان‌های فوردایس با همبستگی 56/0 و مقیاس عاطفه مثبت آزمون پاناس با همبستگی 62/0 بررسی کرده است. همچنین اعتبار افتراقی آن را از طریق سنجش میزان همبستگی پرسشنامه ویژگی‌های روان درمانی مثبت با مقیاس‌های افسردگی، از قبیل پرسشنامه افسردگی بک با همبستگی 62/0- و مقیاس درجه‌بندی افسردگی زونگ با همبستگی 56/0- بررسی کرده است. به علاوه مشاهده شده است که پرسشنامه ویژگی‌های روان‌درمانی مثبت نسبت به تغییر حساس است، بنابراین به نظر می‌رسد که ابزار مفیدی برای ارزیابی نتایج درمان باشد (رشید، 2008).
گونی (2011) نیز به بررسی ویژگی‌های روانسنجی نسخۀ ترکی پرسشنامه ویژگی‌های روان درمانی مثبت در 908 دانش‌آموز، دانشجو و افراد شاغل ترک پرداخته و نتایج را این گونه گزارش کرده است: ضریب آلفای کرونباخ کل آزمون برابر با 80/0، ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی در فاصلۀ زمانی یک هفته برابر با 81/0 ، ضریب پایایی حاصل از روش دو نیمه کردن برابر با 71/0 و ضریب همبستگی اسپیرمن- بروان برابر با 88/0 که همۀ این اعداد و ارقام حاکی از پایایی مطلوب نسخۀ ترکی این آزمون هستند.
با توجه به علاقه مندی روز افزون روانشناسان ایرانی به استفاده از مداخلات مربوط به روان درمانی مثبت‌گرا، وجود ابزاری که بتوان با کمک آن میزان شادکامی اولیۀ افراد و جهت‌گیری‌های شادکامی آن ها یعنی: زندگی خوشایند، زندگی متعهدانه و زندگی معنادار و همچنین تاثیرات روان‌درمانی مثبت‌گرا را بر روی آنان ارزیابی کرد، ضروری به نظر می‌رسد. بدین منظور در این پژوهش به بررسی ویژگی‌های روانسنجی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت پرداخته شده است.
سوالات این پژوهش عبارت بودند از:
1- روایی سازه و ملاکی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در دانشجویان چگونه است؟
2- پایایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت به شیوه بازآزمایی و آلفای کرونباخ در دانشجویان چگونه است؟
روش
روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل همه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاههای دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 94 -93 بودند. در نظر گرفتن دانشجویان تحصیلات تکمیلی به عنوان جامعه به دلیل افزایش ثبات شخصیتی بعد از سال‌های اول ورود به دانشگاه بوده است (هولاند، 2014). از جامعه آماری فوق، تعداد 432 دانشجو شامل 225 زن ( 1/52 درصد) و 207 مرد (9/47 درصد) با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. بدین صورت که از بین 15 دانشگاه، 5 دانشگاه به طور تصادفی انتخاب شدند. سپس در هر دانشگاه به طور تصادفی 2 دانشکده انتخاب شدند. در هر دانشکده نیز، دو رشته به صورت تصادفی انتخاب شده و دانشجویان رشته‌های مذکور به عنون افراد نمونه در نظر گرفته شدند. دانشجویان دانشکده الهیات و معارف اسلامی، تربیت بدنی و علوم ورزشی، روانشناسی و علوم تربیتی، زیست‌شناسی، ریاضی، مهندسی برق، مهندسی انرژی، مدیریت و اقتصاد، شیمی، ادبیات و زبآن های خارجه در این پژوهش شرکت کردند. رشتۀ تحصیلی افراد گروه نمونه عبارت بود از: مهندسی پزشکی، برق قدرت، مترجمی زبان انگلیسی، ادبیات زبان آلمانی، مشاوره خانواده، روانشناسی، مهندسی انرژی هسته‌ای، انرژی و محیط زیست، مدیریت بازرگانی، مدیریت بیمه، ادیان و عرفان، تاریخ تمدن ملل اسلامی، رشد و تکامل یادگیری حرکتی، مدیریت و برنامه ریزی ورزشی، مهندسی عمران- محیط زیست، مهندسی محیط زیست-فاضلاب، ریاضی محض- ترکیبات، علوم کامپیوتر، نانوشیمی پلیمر و شیمی معدنی بود.
ابزار سنجش: پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت[1]: پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در سال 2008 توسط رشید با نام پرسشنامه روان درمانی مثبت به منظور سنجش میزان شادکامی افراد بر اساس نظریه شادکامی و شکوفایی سلیگمن تهیه شده است. متناسب با محتوا، در ترجمه فارسی نام این پرسشنامه، به پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت تغییر داده شد. این پرسشنامه دارای 21 عبارت بوده و بر اساس نتایج حاصل از تحلیل اکتشافی سه زیر مقیاس زندگی خوشایند، متعهدانه و معنادار را مورد ارزیابی قرار می‌دهد (رشید و سلیگمن، 2008). این ابزار یک ابزار خودگزارشی بوده و آزمودنی باید یکی از چهار عبارت مطرح شده برای هر مورد را که بیشتر نشان دهنده ویژگی‌های وی است، به عنوان پاسخ صحیح انتخاب کند (طیف لیکرت 4 درجه‌ای از 0 تا 3 امتیاز برای هر سوال). نمره‌گذاری این پرسشنامه شبیه پرسشنامه افسردگی بک است. طیف نمره کلی این آزمون بین 0 تا 63 و طیف نمرات زیرمقیاس‌ها بین 0 تا 21 قرار دارد، نمره بالاتر حاکی از شادکامی بیشتر در حیطه مورد نظر است. تکمیل این پرسشنامه کمتر از 10 دقیقه طول می‌کشد (رشید، 2008).
شواهد نشان می‌دهد که پایایی حاصل از همسانی درونی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت بوده است، ضریب آلفای کلی آن 90/0 و آلفای زیر مقیاس‌ها 80/0-78/0 گزارش شده است. اعتبار همگرای پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از طریق سنجش میزان همبستگی این پرسشنامه با مقیاس‌های بهزیستی مانند مقیاس رضایت از زندگی (داینر، 1985) با همبستگی 68/0، پرسشنامه هیجان‌های فوردایس(فوردایس، 1988) با همبستگی 56/0 و مقیاس عاطفه مثبت آزمون پاناس (واتسون، 1988) با همبستگی 62/0 مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین اعتبار افتراقی از طریق سنجش میزان همبستگی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت با مقیاس‌های افسردگی، از قبیل پرسشنامه افسردگی بک (بک؛ 1978) با همبستگی 62/0- و مقیاس درجه بندی افسردگی زونگ (زونگ، 1965) با همبستگی 57/0- تأیید شده است (رشید، 2008).
گونی (2011) پایایی نسخۀ ترکی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در 908 دانش‌آموز، دانشجو و افراد شاغل ترک این گونه گزارش کرده است: ضریب آلفای کرونباخ کل آزمون برابر با 80/0، ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی در فاصلۀ زمانی یک هفته برابر با 81/0 ، ضریب پایایی حاصل از روش دو نیمه کردن برابر با 71/0 و ضریب همبستگی اسپیرمن- بروان برابر با 88/0 که همۀ این اعداد و ارقام حاکی از پایایی مطلوب نسخۀ ترکی این آزمون هستند.
پرسشنامه شادکامی آکسفورد: پرسشنامه شادکامی آکسفورد دارای 29 ماده است و میزان شادکامی فردی را میسنجد. پایه نظری این پرسشنامه تعریف آرگایل و هیلز(2002) از شادکامی است است (آن‌ها به منظور ارایه یک تعریف عملیاتی از شادکامی آن را سازهای دارای سه بخش مهم دانسته‌اند: فراوانی و درجه عاطفه مثبت، میانگین سطح رضایت در طول یک دوره و نداشتن احساس منفی). این آزمون در سال 2002 توسط مایکل آرگایل و براساس پرسشنامه افسردگی بک (1976) ساخته شده است.21عبارت از عبارات این پرسشنامه از پرسشنامه افسردگی بک گرفته شده و معکوس گردیده و یازده پرسش به آن اضافه شده است تا سایر جنبه‌های سلامت ذهنی را پوشش دهد. مانند آزمون افسردگی بک، هر بند پرسشنامه شادکامی دارای چهار عبارت است که آزمودنی باید بر طبق وضعیت فعلی خودش یکی از آن‌ها را انتخاب نماید (کشدان، 2014).
آرگایل و هیلز (2002) پایایی پرسشنامه آکسفورد را به کمک ضریب آلفای کرونباخ 90/0و پایایی بازآزمایی آن را طی هفت هفته 78/0گزارش کرده‌اند. روایی همزمان این پرسشنامه با استفاده از ارزیابی دوستان افراد درباره آن ها 43/0 محاسبه شد. همچنین از آنجایی که شادکامی دارای سه بخش: عاطفه مثبت، رضایت و نبود عاطفه منفی دانسته شده، همبستگی این پرسشنامه با مقیاس عاطفه مثبت بردبرن(1969)، باشاخص رضایت از زندگی (وایت،2006) 57/0 و با پرسشنامه افسردگی بک52/0- محاسبه شد (رابینز، فرانسیس و ادواردز، 2010).
در پژوهشی که توسط علیپور ونوربالا (1378) به منظور بررسی پایایی و روایی پرسشنامه شادکامی اکسفورد (آرگایل و هیلز،2002) اجرا شد، نمونه‌ای متشکل از142 مرد و227 زن انتخاب شدند. افراد انتخاب شده پرسشنامه شادکامی آکسفورد (آرگایل و هیلز، 2002)، پرسشنامه شخصیتی آیزنک (آیزنک، 1975) و پرسشنامه افسردگی بک (بک، 1978) را تکمیل کردند. میانگین نمره‌های آزمودنی‌های ایرانی در پرسشنامه شادکامی آکسفورد(07/42) با یافته‌های پژوهش آرگایل (6/35) متفاوت بود. بررسی همسانی درونی پرسشنامه شادکامی آکسفورد نشان داد که تمام 29 گزاره این پرسشنامه با نمره کل همبستگی بالایی داشتند. آلفای کرونباخ برای پرسشنامه برابر با 91/0 بود. همبستگی پیرسون بین پرسشنامه شادکامی آکسفورد با پرسشنامه افسردگی بک وزیر مقیاس‌های برونگرایی و نورزگرایی پرسشنامه شخصیتی آیزنک به ترتیب برابر با 48/0- ،45/0و39/0- بود که روایی همگرا و واگرای پرسشنامه شادکامی آکسفورد را تأیید می‌کرد. روایی سازه این آزمون بیانگر 5 عامل به نام‌های رضایت از زندگی، حرمت خود، بهزیستی فاعلی، رضایت خاطر و خلق مثبت بر اساس 7/49 درصد واریانس بود. یافته‌های این پژوهش نشان دادند که پرسشنامه شادکامی آکسفورد برای استفاده در جامعه ایرانی از پایایی و روایی مناسب برخوردار است.
روش اجرا و تحلیل: ابتدا پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت توسط یکی از اساتید زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شد. سپس برای اطمینان از صحت ترجمه، نسخه ترجمه شده فارسی در اختیار یکی دیگر از اساتید زبان انگلیسی قرار داده شد تا به انگلیسی برگردانده شود. متن ترجمه از نظر قابل فهم و رسا بودن کلمات، نخست توسط اساتید روانشناسی بازبینی گردید. سپس پرسشنامه به تعدادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی داده شد تا اشکالات موجود احتمالی مشخص گردد و بدین ترتیب نسخه فارسی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت تهیه شد. این پرسشنامه بر روی 432 دانشجوی تحصیلات تکمیلی23 تا 45 سال (225 زن و 207 مرد) دانشگاههای دولتی شهر تهران که با روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند، اجرا شد. برای اجرا پژوهشگر در کلاس‌های انتخاب شده حضور می‌یافت و پس از توضیح کوتاهی دربارۀ هدف پژوهش از آزمودنی‌ها می‌خواست که پرسشنامه‌ها را تکمیل کنند. پژوهشگر پس از کامل شدن پرسشنامه‌ها آن‌ها را جمع‌آوری می‌کرد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSSتجزیه و تحلیل شدند. به منظور تحلیل یافته‌ها نیز از روش همبستگی و تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد.
یافته‌ها
یافته‌های حاصل از روش‌های آمار توصیفی نشان داد از کل 432 آزمودنی که به پرسشنامه‌ها پاسخ داده‌اند 1/52 درصدزن و 9/47 درصد مرد هستند. از لحاظ سطح تحصیلات، 3/83 درصد آزمودنی‌ها دانشجوی کارشناسی ارشد و 7/16 درصد دانشجوی دکتری هستند. سن گروه نمونه پژوهش حاضر53/29سال و با انحراف معیار 58/4، بوده است. همچنین جوانترین آزمودنی 23 ساله و مسن‌ترین آن‌ها 45ساله بوده است. 9 نفر از آزمودنی‌ها نیز سن خود را ذکر نکرده‌اند.
به منظور بررسی روایی سازه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. به منظور اجرای تحلیل عاملی لازم است، این مفروضه‌ها رعایت شوند: 1. شاخص کفایت نمونه‌برداری (KMO) باید 7/0 و ترجیحاً بالاتر از آن باشد. 2. نتیجه آزمون کرویت بارتلت باید از لحاظ آماری معنی‌دار باشد (هومن، 1390). با توجه به آنکه مقدار شاخص کفایت نمونه برداری یا KMO پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت بالاتر از 6/0 و نزدیک به 7/0 و سطح معنادار بودن آزمون کرویت بارتلت نیز کمتر از 001/0 است. بر پایه این دو ملاک می‌توان نتیجه گرفت که اجرای تحلیل عامل بر اساس ماتریس همبستگی حاصل در گروه نمونه مورد مطالعه امکان‌پذیر است.
جدول (1) ارزشویژه، درصد تبیین واریانس، درصد تراکمی عامل‌های پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت
|
درصد تجمعی |
درصد واریانس |
ارزش ویژه |
عامل |
|
16/36 |
16/36 |
54/7 |
1 |
|
50/60 |
33/24 |
69/5 |
2 |
|
99/79 |
48/19 |
04/4 |
3 |
جدول 1 واریانس تبیین شده توسط عامل‌ها را نشان می‌دهد. ملاحظه می‌شود که عامل اول16/36 درصد واریانس را تبیین می‌نماید و عامل دوم 33/24 درصد و عامل سوم 48/19 درصد واریانس را تبیین می‌کند. این اطلاعات نشان می‌دهد که در این پژوهش 3 عامل استخراج شده 99/79 درصد از واریانس کل را تبیین می‌کنند. بنابراین، با توجه به مقدار واریانس تبیین شده، سه عامل برای استخراج مناسب است.
جدول (2) ساختار ساده برای نتایج تحلیل عامل‌هاپس از چرخش
|
عاملسوم |
عاملدوم |
عاملاول |
سوال |
|
|
|
86/0 |
2 |
|
|
|
89/0 |
5 |
|
|
|
86/0 |
8 |
|
|
|
83/0 |
11 |
|
|
|
77/0 |
14 |
|
|
|
85/0 |
17 |
|
|
|
86/0 |
20 |
|
|
84/0 |
|
1 |
|
|
87/0 |
|
4 |
|
|
74/0 |
|
7 |
|
|
89/0 |
|
10 |
|
|
68/0 |
|
13 |
|
|
86/0 |
|
16 |
|
|
79/0 |
|
19 |
|
81/0 |
|
|
3 |
|
81/0 |
|
|
6 |
|
77/0 |
|
|
9 |
|
71/0 |
|
|
12 |
|
85/0 |
|
|
15 |
|
75/0 |
|
|
18 |
|
73/0 |
|
|
21 |
در نهایت 3 عامل از پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت به‌دست آمد که شماره سوال‌های هر عامل و نام پیشنهادی برای هر عامل به همراه ضریب روایی ملاکی آن ها با پرسشنامه شادکامی آکسفورد در جدول 3 ارائه شده است.
جدول (3)روایی ملاکی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت و پرسشنامه شادکامی آکسفورد
|
زندگی معنادار |
زندگی متعهدانه |
زندگی خوشایند |
شادکامی |
شماره سوال |
مولفه‌ها |
|
|
|
00/1 |
73/0** |
2،5،8،11،14،17،20 |
|
|
|
00/1 |
51/0** |
52/0** |
1،4،7،10،13،16،19 |
|
|
00/1 |
67/0** |
58/0** |
61/0** |
3،6،9،12،15،18،21 |
|
|
87/0** |
85/0** |
81/0** |
73/0** |
- |
نمره کل |
**P<0.01
با توجه به داده‌های جدول 3 و با توجه به مقدار ضریب روایی و سطح معناداری 01/0در رابطه بین پرسشنامه شادکامی آکسفورد با پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت ، مقدار 73/0 معنادار است و رابطه پرسشنامه شادکامی آکسفورد و مولفه‌های پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از جمله، زندگی خوشایند با مقدار 73/0، رابطه بین پرسشنامه شادکامی آکسفورد و زندگی متعهدانه با مقدار 52/0 و در نهایت رابطه بین پرسشنامه شادکامی آکسفورد و زندگی معنادار با مقدار 61/0 معنادار است. بنابراین پاسخ سوال مبنی بر روایی کافی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت، مثبت است. بر این اساس، در پاسخ به سوال 1 می‌توان گفت که پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت دارای روایی سازه و ملاکی مطلوب است.
جدول (4) مشخصه‌های آماری مربوط به عوامل و کل پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت
|
شاخص |
زندگیمتعهدانه |
زندگیخوشایند |
زندگیمعنادار |
نمرهکل |
|
تعداد |
432 |
432 |
432 |
432 |
|
میانگین |
60/12 |
58/11 |
29/12 |
47/36 |
|
انحراف استاندارد |
81/3 |
75/3 |
63/3 |
54/9 |
|
کجی |
40/0- |
19/0- |
31/0- |
08/0- |
|
کشیدگی |
12/1- |
20/1- |
60/0- |
55/0- |
|
حداقل |
00/3 |
00/3 |
00/3 |
00/12 |
|
حداکثر |
00/19 |
00/17 |
00/18 |
00/51 |
در جدول 4 مشخصه‌های آماری پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت گزارش شده است. میانگین نمره کل پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت 47/36 (با انحراف استاندارد 54/9)، میانگین خرده مقیاس زندگی متعهدانه 60/ 12( با انحراف استاندارد 81/3)، میانگین خرده مقیاس زندگی خوشایند 58/11( با انحراف استاندارد 75/3) و میانگین خرده مقیاس زندگی معنادار 29/ 12( با انحراف استاندارد 63/3) بوده است.
مطابق جدول 4 میزان آلفای کرونباخ به دست آمده برای مولفه‌های زندگی خوشایند83/0، زندگی متعهدانه 92/0 و زندگی معنادار 80/0 به دست آمده است. پایایی کل این پرسشنامه نیز 86/0 محاسبه شد که بیانگر همسانی درونی بالای خرده مقیاس‌ها و کل پرسشنامه است.
جدول (5)ضریب پایایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت
|
خردهمقیاس‌ها |
تعدادسوالات |
آلفایکرونباخ |
|
زندگی خوشایند |
7 |
83/0 |
|
زندگی متعهدانه |
7 |
92/0 |
|
زندگی معنادار |
7 |
80/0 |
|
ویژگی‌های روانشناسی مثبت |
21 |
86/0 |
با توجه به میزان آلفای کرونباخ به‌دست آمده که میزان 86/0 همبستگی بین سوالات آزمون را نشان می‌دهد، می‌توان عنوان کرد سوالات پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از همسانی درونی بالایی برخوردار هستند.
جدول (6) پایایی باز آزمایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت و خرده مقیاس‌های آن
|
تعداد |
کل مقیاس |
زندگیخوشایند |
زندگیمتعهدانه |
زندگیمعنادار |
|
80 |
**70/0 |
**73/0 |
**61/0 |
**73/0 |
**P<0.01
به منظور بررسی پایایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از روش بازآزمایی استفاده شد. بدین منظور 80 آزمودنی دوبار سیاهه روان درمانی مثبت‌گرا را در فاصله زمانی دو هفته تکمیل کردند. نتایج نشان داد که ضریب پایایی کل آزمون 70/0 و ضریب پایایی خرده مقیاس‌ها بین 61/0 تا 73/0 قرار دارد.
بر مبنای یافته‌های حاصل از جداول 5 و 6 پاسخ سوال دوم مبنی بر کافی بودن پایایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت تأیید می‌شود. پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از پایایی کافی برخوردار بود.
بحث
یافته‌های پژوهش حاضر ویژگی‌های روانسنجی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت شامل، همسانی درونی ماده‌های پرسشنامه، روایی همزمان و روایی سازه را مورد تأیید قرار داد. نتایج پژوهش نشان داد که همسانی درونی کل پرسشنامه در حد قابل قبولی (80/0) است. همچنین همسانی درونی سه خرده مقیاس آن بین 80/0تا 92/0 به‌دست آمد. به طور کلی یافته‌های پژوهش حاضر در مورد پایایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت با نتایج پژوهش‌های انجام شده قبلی در خصوص رضایتبخش بودن پایایی این آزمون مطابقت دارد. در پژوهش رشید (2008) ضریب آلفای کرونباخ کل سیاهه را 80/0 و ضریب زیر مقیاس‌های آن را بین 80/0-78/0 بوده است؛ گونی (2011) در پژوهش خود ضریب آلفای کرونباخ کل آزمون برابر با 80/0، ضریب پایایی حاصل از روش بازآزمایی در فاصلۀ زمانی یک هفته برابر با 81/0 ، ضریب پایایی حاصل از روش دو نیمه کردن برابر با 71/0 و ضریب همبستگی اسپیرمن- بروان برابر با 88/0 گزارش کرده است. دلیل این امر می‌تواند طرح سوال‌های مشابه از نظر محتوا و باسطح دشواری متوسط و در نظر گرفتن تفاوت‌های فرهنگی در طراحی پرسشنامه باشد (مگیار- موئی، 2009).
مقدار شاخص کفایت نمونه برداری یا KMO پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی بالاتر از 6/0 اما کمتر از 7/0 بود، در تفسیر نتایج تحلیل عاملی این مطلب باید در نظر گرفته شود.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از روایی قابل قبولی برخوردار است. همبستگی نمرات پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت با نمرات پرسشنامه شادکامی آکسفورد (آرگایل و هیلز،2002) معنادار بود. این نتایج بیانگر روایی همگرای بالای پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت است. اعتبار همگرای پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت از طریق سنجش میزان همبستگی این پرسشنامه با مقیاس‌های بهزیستی مانند شاخص رضایت از زندگی (وایت، 2006) با همبستگی 68/0 پرسشنامه هیجان های فوردایس (فوردایس، 1988) با همبستگی 56/0 و مقیاس عاطفه مثبت آزمون پاناس (واتسون،1988) با همبستگی 62/0 مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین اعتبار افتراقی از طریق سنجش میزان همبستگی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت با مقیاس‌های افسردگی، از قبیل پرسشنامه افسردگی بک (بک، 1978) با همبستگی 62/0- و مقیاس درجه بندی افسردگی زونگ (زونگ، 1965) با همبستگی 52/0- تأیید شده است. از آنجایی که انسان نمی‌تواند در آن واحد هم هیجانات مثبت و هم هیجانات منفی را تجربه کند، رابطۀ منفی معنادار نمرات پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت با ابزارهای سنجش افسردگی منطقی به نظر می‌رسد. به علاوه مشاهده شده است که پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت نسبت به تغییر حساس است، بنابراین به نظر می‌رسد که ابزار مفیدی برای ارزیابی نتایج درمان باشد (فردریکسون، کوهن، کافی، پک و فینکل، 2011).
به منظور ارزیابی روایی سازۀ این مقیاس نیز از روش تحلیل عاملی استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که مدل سه عاملی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در جامعۀ ایرانی برازش دارد، این نتیجه با نتایج پژوهش رشید (2008) همخوانی دارد. رشید نیزدر پژوهش خود به الگوی سه عاملی، مبتنی بر نظریۀشادکامی اصیل سلیگمن رسیده بود. بر اساس این نظریه سه مولفۀ زندگی خوشایند، زندگی متعهدانه و زندگی معنادار موجب شادکامی افراد می‌گردند. مجموع این سه عامل 99/79 درصد واریانس کل را تبیین می‌کنند.
به طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در جامعه دانشجویان ایرانی دارای پایایی و روایی قابل قبولی است. با توجه به بالا بودن پایایی و روایی پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت، می‌توان گفت که این ابزار یک مقیاس خود گزارش دهی مفید و مناسب برای استفاده در پژوهش‌ها، به ویژه ارزیابی نتایج روان‌درمانی مثبت‌گرا است. شایان ذکر است که جامعه آماری این پژوهش حاضر فقط دانشجویان تحصیلات تکمیلی شهر تهران را در بر می‌گرفت، در نتیجه در تعمیم نتایج آن به نمونه‌های دیگر باید احتیاط شود. با استناد به بررسی مقدماتی پایایی و روایی مقیاس پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت در این پژوهش حاضر، بررسی پایایی و روایی این آزمون در نمونه‌های دیگر و همچنین بررسی روایی سازه از طریق تحلیل عاملی تأییدی در نمونه‌ای بزرگتر، از جمله اقدامات مکملی است که برای آینده پیشنهاد می‌شود. همچنین با توجه به این مطلب که پرسشنامه ویژگی‌های روانشناسی مثبت بر اساس اصول روان‌درمانی مثبت‌گرا تدوین شده است، به جا است تا در نمونه‌ای متشکل از افرادی که قرار است تحت روان‌درمانی مثبت‌گرا قرار گیرند، اجرا شود.
)
